Każdy rodzaj aktywności fizycznej wpływa na funkcjonowanie organizmu człowieka. Konsekwencje te zdecydowanie częściej są utożsamiane z pozytywnymi dla ciała następstwami, jednak istnieje kilka odstępstw od tej reguły. Przeczytaj poniższy tekst i dowiedz się, czym charakteryzuje się zespół serca sportowca i dlaczego tak ważna jest jego wczesna diagnostyka. 

Spis treści:

1. Co oznacza określenie „serce sportowca”?
2. „Serce sportowca” – objawy
3. „Serce sportowca” – przyczyny przerostu mięśnia sercowego u sportowców 
4. Skutki przerostu serca u sportowców. Czym grozi „serce sportowca”? 
5. „Serce sportowca” – czy i jak się je leczy? 

Co oznacza określenie „serce sportowca”? 

Sercem sportowca nazywany jest zespół zmian adaptacyjnych, które są przystosowaniem do aktywności fizycznej o dużej intensywności. Zmiany te dotyczą układu sercowo-naczyniowego, czyli systemu odpowiadającego za poziom wydolności – aspekt, dzięki któremu możliwe jest zwiększenie efektywności pracy mięśnia sercowego w trakcie wysiłku fizycznego. To właśnie z tego powodu serce sportowca występuje najczęściej u osób trenujących dyscypliny siłowe i wytrzymałościowe. Biegi, pływanie lub podnoszenie ciężarów, uprawiane na poziomie półamatorskim i zaawansowanym, wiążą się z największym ryzykiem wystąpienia zmian funkcjonalnych i strukturalnych, które współczesna literatura naukowa identyfikuje jako serce sportowca. 

Sercowe zmiany adaptacyjne można podzielić na dwie kategorie. Występujące zmiany strukturalne to powiększenie wszystkich wymiarów mięśnia sercowego oraz jego przerost (powiększenie jam serca). Do zmian funkcjonalnych zalicza się natomiast przekształcenia w obrębie układu autonomicznego, których konsekwencją jest zwolnienie częstości rytmu serca. 

„Serce sportowca” – objawy 

Najczęściej obserwowaną konsekwencją adaptacyjnych zmian w układzie sercowo-naczyniowym jest bradykardia zatokowa. Stan ten charakteryzuje się spadkiem częstotliwości rytmu serca poniżej 60 uderzeń na minutę w spoczynku, a u osób szczególnie wytrenowanych parametr ten może spadać do 30-40 uderzeń na minutę. Serce sportowca może być też bezpośrednią przyczyną wystąpienia zaburzeń, które są możliwe do uwidocznienia w zapisie elektrokardiograficznym, np. w obrębie: 

• przewodzenia impulsów przedsionkowo-komorowych, 

• przewodnictwa w obrębie pęczka Hisa, 

• repolaryzacji. 

Powyższe zmiany czynnościowe mogą pozornie wydawać się poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna, ponieważ każda z wymienionych zmian ma genezę adaptacyjną, a sam zespół serca sportowca jest utożsamiany z przystosowaniem do obciążeń wysiłkowych.  

Znaczące spowolnienie tętna i poszerzenie jam serca to objawy występujące również w przebiegu poważnych zaburzeń, do których zaliczamy nieprawidłowości, takie jak kardiomiopatie. 

„Serce sportowca” – przyczyny przerostu mięśnia sercowego u sportowców 

Przerost mięśnia sercowego to przykład zmian adaptacyjnych organizmu, które zachodzą pod wpływem nałożonych obciążeń fizycznych. Podczas uprawiania sportów wytrzymałościowych dochodzi do zwiększenia powrotu żylnego, czyli ilości odtlenowanej krwi z obwodu, która dociera do serca w fazie jego rozkurczu. Do wystąpienia zespołu serca sportowca predysponuje także wysiłek izometryczny, w którym swoje wykorzystanie znajdują ciężary lub trening oporowy. Wówczas dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego, a to z kolei skutkuje nałożeniem większego obciążenia na mięsień sercowy. Konsekwencją tego jest pogrubienie ścian lewej komory serca i zwiększenie objętości frakcji wyrzutowej – ilości krwi, która opuszcza serce podczas jego skurczu. 

Warto zatem pamiętać o tym, że zmiany w funkcjonowaniu i budowie układu sercowo-naczyniowego mogą być naturalną konsekwencją treningów sportowych. Dzięki nim organizm adaptuje się do coraz bardziej intensywnego wysiłku fizycznego, a to z kolei umożliwia przeprowadzanie kolejnych jednostek biegowych, kolarskich lub pływackich o większej intensywności. 

Sprawdź również artykuł: Trening cardio – na czym polega trening wytrzymałościowy i jakie daje efekty? 

Skutki przerostu serca u sportowców. Czym grozi „serce sportowca”? 

Zmiany adaptacyjne nazywane sercem sportowca są bardzo często błędnie utożsamiane z groźnymi powikłaniami zdrowotnymi, a to z kolei wiąże się z rezygnacją z uprawiania jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Wykrycie zmian w zapisie elektrokardiograficznym u osób aktywnych fizycznie nie zawsze stanowi powód do obaw. Kluczową rolę w tym aspekcie odgrywa odpowiednia diagnostyka. 

Niezwykle istotne znaczenie ma bowiem odpowiednia interpretacja przyczyn konkretnych zmian. Objawy charakterystyczne dla serca sportowca mogą występować także w przebiegu kardiomiopatii przerostowej, samoistnym przeroście lewej komory serca oraz wrodzonych patologiach budowy naczyń wieńcowych. Tak jak przerost mięśnia sercowego indukowany treningami nie wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia człowieka, tak inaczej jest w przypadku wymienionych wcześniej schorzeń – stanowią one bowiem najczęstsze przyczyny nagłych zgonów w populacji młodych sportowców. 

„Serce sportowca” – czy i jak się je leczy? 

Serce sportowca, jako typ zmiany adaptacyjnej, nie wymaga wdrażania żadnego postępowania leczniczego. Konieczne jest rozróżnienie zmian adaptacyjnych od patologii układu sercowo-naczyniowego. Warto jednak pamiętać o tym, że decyzja o uprawianiu sportu na poziomie zaawansowanym powinna wiązać się z regularnym kontrolowaniem stanu zdrowia u lekarza medycyny sportowej.  

Samodzielne rozpoznanie zespołu serca sportowca nie jest możliwe, dlatego w przypadku pojawienia się jakichkolwiek podejrzeń, niezwłocznie należy wykonać badanie RTG klatki piersiowej, elektrokardiogram serca (EKG) oraz morfologię krwi pod kątem oceny parametrów układu sercowo-naczyniowego oraz udać się na konsultację kardiologiczną. Powysiłkowe zmiany adaptacyjne nie stanowią zagrożenia dla życia, jednak należy dołożyć wszelkich starań, aby zespół serca sportowca nie stanowił bezpośredniej przyczyny zignorowania innych, znacznie bardziej niebezpiecznych nieprawidłowości w funkcjonowaniu całego układu. 

opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki

Bibliografia: 

1. Popović D, Mazić S, Nesić D, Velkovski S, Stojiljković S, Sćepanović L, et al. [Athlete’s heart syndrome]. Srpski Arhiv Za Celokupno Lekarstvo. 2007;135(3-4):222–9. 

2. Wożakowska-Kapłon B, Kempkiewicz T, Biskup P. Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej. Tom 4. Kielce, 2006. Serce sportowca. 

3. Słomko W, Pawlak J, Klawe J, Tafil-Klawe M, Zalewski P. Serce sportowca Athlete’s heart. Hygeia Public Health. 2014;49(1):46–8.