Stosowanie niedozwolonego wspomagania w sporcie stanowi duże ryzyko wystąpienia efektów szkodliwych dla zdrowia. Oczywiście wiele substancji dopingujących to środki farmakologiczne o istotnym znaczeniu terapeutycznym, ale tylko dla ludzi chorych i ich działanie niepożądane jest akceptowalne wyłącznie ze względu na korzyści, które dają w leczeniu różnych chorób. Dodatkowym zagrożeniem jest również to, że substancje te zażywane są najczęściej w dawkach znacznie większych niż terapeutyczne, co prowadzi często do efektów niepożądanych, których nie można wcześniej dokładnie przewidzieć
Najbardziej rozpowszechnionymi środkami dopingującymi wśród zawodników, a także wśród osób rekreacyjnie uprawiających sport są substancje androgenno-anaboliczne. Obserwuje się przewlekłe, wielomiesięczne (a nawet wieloletnie) przyjmowanie substancji androgenno-anabolicznych. Negatywny wpływ stosowania steroidów anaboliczno-androgennych (SAA) jako dopingu jest bardzo dobrze udokumentowany.
Steroidy (sterydy) anaboliczne
Należą do syntetycznych pochodnych testosteronu – głównego męskiego hormonu płciowego. Modyfikacja cząsteczki testosteronu powoduje zmianę jego właściwości anabolicznych w porównaniu z działaniem androgennym – zwolnienie tempa metabolizmu i wydłużenie czasu działania. Na liście środków zabronionych do stosowania przez sportowców są wymieniane dwie grupy hormonów steroidowych:
- Steroidy endogenne np. androstendiol, androstendion, dehydroepiandrosteron-DHEA, dihydrotestosteron, testosteron.
- Steroidy egzogenne: głównie estry 17α- alkyl-testosteronu – stanazol, metylotestosteron, metandienon, oksandrolon, oksymesteron), oraz estry 17β-OH-testosteronu – nandrolon, drostanolon, trenbolon, methenolon, boldenon.
Działaniami oczekiwanymi w dopingu w przypadku stosowania sterydów anaboliczno-androgennycyh (SAA) jest przede wszystkim stymulacja procesów anabolicznych w organizmie powodujący wzrost komórek mięśniowych i w efekcie zwiększenie siły i masy mięśniowej (również masy ciała) oraz pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego.
Natomiast działania niepożądane, które ujawniają się po zastosowaniu tych preparatów to przede wszystkim zaburzenia hormonalne:
- U młodych chłopców może wystąpić przedwczesne dojrzewanie i zahamowanie wzrostu (zarastanie nasad kości długich), zmiany łojotokowe.
- U mężczyzn po krótkotrwałym okresie zwiększenia witalności może nastąpić zanik jąder, zaburzenia libido, zahamowanie spermatogenezy, impotencja i bezpłodność, ginekomastia, wypadanie włosów na głowie, a nawet gruczolak i rak gruczołu krokowego.
- U kobiet z czasem może pojawić się zatrzymanie miesiączki, niski głos, nadmierne owłosienie – hirsutyzm, przerost łechtaczki, zmiany budowy ciała o cechach męskich, łysienie typu męskiego – cechy wirylizacji, zespół policystycznych jajników, zapalenie jajników.
U obu płci mogą wystąpić:
- zaburzenia czynności wątroby (pierwotny rak wątroby),
- zwyrodnienia układu kostnego,
- duże ryzyko przetrenowania ze wszystkimi konsekwencjami dla układu ruchu.
- zaburzenia układu krążenia (przerost mięśnia sercowego, zawały, zakrzepica, nadciśnienie tętnicze), redukcja stężenia lipoprotein HDL, wzrost stężenia lipoprotein LDL,
- zaburzenia psychiczne: agresja, kłótliwość, depresja.
Zdarza się również, że zarówno wśród zawodników, jak i wśród osób rekreacyjnie uprawiających sport dochodzi do niezamierzonego użycia substancji zabronionych w sporcie i szkodliwych dla zdrowia. Głównymi źródłami niezamierzonego użycia substancji zabronionych są odżywki i suplementy diety zanieczyszczone lub zafałszowane środkami dopingującymi, lub zawierające substancje, które mają podobną budowę chemiczną do substancji zakazanych. Badania przeprowadzone w wielu laboratoriach antydopingowych na świecie potwierdziły fakt obecności na rynku różnych produktów spożywczych zawierających substancje zabronione w sporcie. W różnych suplementach i odżywkach stwierdzono obecność nie tylko środków anabolicznych, w tym zarówno prohormonów, jak i klasycznych sterydów anaboliczno-androgennych (SAA), ale również substancji z innych grup.
Niezależnie od tego, w jaki sposób substancja dopingująca znajdzie się w organizmie sportowca (świadomie czy nie), to właśnie sportowcy podejmują ryzyko stosowania zarówno odżywek czy suplementów diety, jak i wszelkich innych medykamentów. To oni w pierwszej kolejności ponoszą konsekwencje wynikające ze stwierdzenia obecności związków dopingujących w ich organizmie, również te zdrowotne.
Piśmiennictwo
- Ł. Łaczmański, M Mędraś: Metabolizm testosteronu w aspekcie kontroli antydopingowej, Endokrynologia Polska,Tom 60; Nr 1/2009
- A.Jagier, J.Krawczyk: Wybrane zagadnienia medycyny sportowej, PZWL 2012.
