Stosowanie niedozwolonego wspomagania farmakologicznego w sporcie, mające na celu poprawienie wydolności, spowodowanie wzrostu masy i siły mięśniowej, redukcję wagi ciała, zwiększenie zdolności koncentracji czy też stłumienie nadmiaru emocji dla poprawienia wyniku sportowego, jest zawsze związane z dużym ryzykiem powikłań.
Stymulanty
Na drugim miejscu, po steroidach anaboliczno-androgennych, pod względem działań niepożądanych są stymulanty, a wśród nich głównie amfetamina, kokaina i efedryna. Działają one na ośrodkowy układ nerwowy poprzez dopaminę, norepinefrynę i sekrecję serotoniny.
Przewlekłe stosowanie i zatrucie amfetaminą może być przyczyną udarów mózgu, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, ostrych zespołów wieńcowych z nagłym zgonem sercowym włącznie. Palenie krystalicznej postaci amfetaminy jest obarczone niebezpieczeństwem wystąpienia kardiomiopatii, może ostrego zespołu wieńcowego ze wstrząsem kardiogennym i śmierci.
U osób przyjmujących przewlekle kokainę, z powodu zwiększonej pracy serca (przy wzroście częstości rytmu serca i ciśnienia tętniczego), a także kurczu naczyń wieńcowych i zatorów wieńcowych może dojść do niedokrwienia i zawałów mięśnia sercowego, zatorów i udarów mózgu.
Efedryna już w małych dawkach przyspiesza częstotliwość rytmu serca, powoduje wzrost ciśnienia tętniczego poprzez skurcz naczyń krwionośnych. Stosowanie efedryny może prowadzić do ostrych zespołów wieńcowych, przełomów nadciśnieniowych, zapalenia mięśnia sercowego, zaburzeń rytmu serca, nagłego zgonu sercowego i udarów mózgu.
Stymulanty powodują również pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, w konsekwencji osiągniecie stanu wzmożonej czujności, zmniejszenie zmęczenia, zwiększenie agresji i chęci współzawodnictwa wraz z mniejszą wrażliwością na ból. Czyli:
- ćwicz dłużej,
- poczuj się mniej zmęczony i głodny,
- poczuj się bardziej silny i agresywny.
Stosowanie stymulantów może prowadzić do nadmiernego wyczerpanie organizmu, którego konsekwencją może być zgon. Skutkiem przedłużonego wysiłku może być odwodnienie, zaburzenia termoregulacji, hipertermia, niemiarowe, szybkie bicie serca – zaburzenia rytmu serca, bezsenność. Przyjmowanie tych środków może powodować halucynacje, zwiększone napięcie i ciśnienie krwi, brak apetytu, depresję, a nawet udar mózgu czy zawał serca, również uzależnienie.
Narkotyki
Związki z kolejnej grupy substancji zabronionych – narkotyki, a właściwie narkotyczne środki przeciwbólowe – nieznacznie wpływają na układ krążenia, czynność serca i ciśnienie tętnicze. Główny efekt toksyczny tych środków to depresyjne działanie na ośrodek oddechowy.
Oczekiwany efekt dopingu to podwyższenie progu bólu (zwiększają tolerancję na ból co jest wykorzystywane szczególnie w sportach walki), maskowanie kontuzji. Obniżone napięcie – w konkurencjach gdzie nadmierne zdenerwowanie może mieć negatywny wpływ na kontrolę precyzyjnych czynności motorycznych.
Działania niepożądane, niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia:
- depresyjne działanie na ośrodek oddechowy (od spowolnienia oddechu do bezdechu),
- skurcz oskrzeli niedociśnienie,
- uzależnienie psychiczne i fizyczne,
- ospałość, zmniejszenie aktywności fizycznej, apatia,
- obniżenie temperatury ciała,
- nudności , wymioty,
- bradykardia,
- zaburzenie perystaltyki jelit,
- zwężenie dróg moczowych.
Kannabinoidy (kanabinole)
Kannabinoidy zajmują trzecie miejsce, zaraz za sterydami anabolicznymi i stymulantami, w raportach kontroli antydopingowych WADA.
Kannabinoidy (kanabinole), to ogólna nazwa dla związków chemicznych, mogących regulować aktywność wewnętrznego układu kannabinoidowego. Układ ten obejmuje: receptory kannabinoidowe CB1 i CB2, endogenne kannabinoidy produkowane w organizmie tzw. endokannabinoidy (ECB) oraz białka enzymatyczne regulujące syntezę i degradację endokannabinoidów.
Największą aktywność biologiczną wykazuje naturalny kannabinoid obecny w gatunkach Cannabis indica i Cannabis sativa – tetrahydrokannabinol (THC). Konopie włókniste mają znikomą ilość THC- (>0,2%) natomiast zawierają kannabidiol (CBD), który w odróżnieniu od THC nie wykazuje działania euforyzującego. CBD wywiera jednak również efekt psychotropowy, ponieważ oddziałuje na sferę psychiczną: emocje, stres, lęk i sen. Konopie włókniste dostarczają wartościowego oleju konopnego, bogatego w naturalne kannabinoidy – kannabidiol (CBD), związki terpenowe, tokoferole oraz kwasy omega-3 i omega-6. CBD jest naturalnym kannabionoidem niewykazującym działania psychoaktywnego. Nie są jak dotąd znane żadne poważne działania niepożądane powiązane z użytkowaniem CBD. Czas pokaże, w jaki sposób suplementacja lub terapia CBD w skali długofalowej wywiera wpływ na organizm człowieka. Obecnie wiadomo, że CBD może powodować nadmierną sedację, osłabienie, suchość w ustach i dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
Oprócz naturalnych kannabinoidów istnieją także kannabinoidy syntetyczne, będące ich mniej lub bardziej zmodyfikowanymi analogami strukturalnymi.
Mechanizm aktywności biologicznej kannabinoidów to ingerencja we własny szlak neurotransmisji – układ endokannabinoidowy, który pośrednio wpływa na inne neuroprzekaźniki w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.
Od 2013 roku WADA ustaliła, że dopuszczalny próg karboksy-THC w moczu nie może przekroczyć 15 ng/ml. Graniczny próg dla kannabinoidów ustalono z uwagi na możliwość detekcji kannabinoidów pochodzących np. z produktów spożywczych (olej z konopi, masło konopne, piwo z konopi). Wskazany próg 15 ng/ml został wyznaczony w oparciu o badania osób nieużywających kanabisu, a jedynie przebywających w obecności palaczy marihuany. Dym palonych konopi zawierał ilość THC, która w badanych próbkach moczu osób niepalących, dawała pozytywny wynik na obecność metabolitów THC. Przebywanie w obecności osób palących kanabis stwarza ryzyko detekcji metabolitów THC. Oprócz palenia biernego, sportowcy powinni wiedzieć, że THC jako związek łatwo rozpuszczalny w tłuszczach, wykazuje dużą zdolność do kumulacji w organizmie m.in.: w tkance tłuszczowej, paznokciach, włosach. THC i jego aktywne metabolity wykazują względnie długi czas biotransoframcji i eliminacji z ustroju. U osób stosujących przetwory z konopi w sposób systematyczny, metabolity THC w moczu można oznaczyć analitycznie nawet po czasie 1-4 tygodni jaki upłynął od ostatniego używania. Kannabinoidy są uznawane za doping tylko w czasie zawodów.
Sportowcy powinni mieć świadomość, że palenie bierne lub normy czasowe (farmakokinetyka THC i metabolitów) predysponują do przypadkowego wykrycia kannabinoidów, jako dopingu nieświadomego, ale skutkującego sankcjami.
Kannabinoidy powodują zmniejszenie uczucia lęku np. w sportach ekstremalnych, w których strach wpływa na wynik – może to pozwolić zawodnikom na podejmowanie większego ryzyka. Działanie przeciwstresowe – poprawia jakość snu w nocy przed rywalizacją.
Działania niepożądane
Po kannabinoidach były opisywane początki psychozy schizofrenicznej (u osób predysponowanych), ostre epizody psychotyczne, a ze strony układu sercowo-naczyniowego takie objawy, jak tachykardia, hipotensja oraz epizody ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego u młodych, wcześniej zdrowych osób. Poprzez stymulację beta-receptorów kannabinoidy mogą powodować zaburzenia rytmu serca prowadzące do nagłego zgonu sercowego czy udarów mózgu.
Inne działania niepożądane to:
- zaburzenia równowagi związany z obniżeniem koncentracji, napięcia i siły mięśni,
- pogorszenie czasu reakcji,
- pogorszenie oceny odległości,
- syndrom antymotywacyjny.
Ogólnie przyjęty model negatywnych skutków używania kanabisu, sprowadza się do podkreślenia ujemnego wpływu na układ sercowo-naczyniowy, oddechowy, odpornościowy i nerwowy. Działania niepożądane THC należy rozpatrywać oddzielnie w aspekcie efektów natychmiastowych, bezpośrednio po aplikacji kanabisu oraz obserwowane przy długotrwałym stosowaniu przetworów konopi. Ostre skutki uboczne kanabisu to bardzo szybko pojawiający się efekt psychotropowy – euforia, upośledzenie koordynacji psychomotorycznej. Natomiast zaburzenia w układzie krążenia są następstwem m.in.: zmiennego wpływu THC na rytm serca, (tachykardia, jak i bradykardia), co w sposób powtarzalny powoduje nadmierne obciążenie dla serca, prowadzi do zaburzeń rytmu serca lub wahania ciśnienia tętniczego, o charakterze hipotonii ortostatycznej lub nadciśnienia.
Większość publikacji wskazuje, że przetwory z konopi nie posiadają działania ergogenicznego i nie poprawiają parametrów wysiłkowych, wręcz przeciwnie mogą zaburzać koordynację psychoruchową, wydłużać czas reakcji/refleks i negatywnie wpływać na zawodnika oraz finalny efekt treningu lub zawodów. Chroniczne stosowanie kanabisu powiązano też z ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychotycznych, depresji, apatii, zmian osobowościowych oraz tzw. „zespołu amotywacyjnego”. Systematyczne użytkowanie kanabisu wiąże się ze stopniowym rozwojem tolerancji, na skutek zmiany wrażliwości receptorów CB na THC.
Powszechnie przyjęta opinia w oparciu o nieliczne dostępne badania naukowe informuje, że THC nie poprawia wydolności treningowej i nie wykazuje działania ergogenicznego. Mimo takiego poglądu, kannabinoidy zajmują drugie lub trzecie miejsce, zaraz za sterydami anabolicznymi i stymulantami, w raportach kontroli antydopingowych WADA.
Od 2018 roku WADA nie uznaje CBD za formę dopingu. Kannabidiol jest dozwolony do stosowania przez sportowców w trakcie zawodów. Zawodowi sportowcy, którzy praktykują stosowanie CBD powinni mieć na uwadze, że istnieje potencjalne ryzyko zanieczyszczenia macierzystego surowca – konopi włóknistych, psychoaktywnym THC, w ilości wystarczającej do przekroczenia progu granicznego, uznanego za doping.
Stosowanie substancji dopingujących, mających w jakikolwiek sposób zwiększyć wydolność organizmu, ma wybitnie szkodliwy wpływ na zdrowie. Stwarza niebezpieczeństwo wystąpienia wielu działań niepożądanych, może prowadzić do trwałej utraty zdrowia, a nawet śmierci sportowca.
Piśmiennictwo
- Braksator W, Mamcarz A, Dłużniewski M.: Kardiologia sportowa. Via Medica, Gdańsk 2006.
- Jagier A. , Krawczyk J.: Wybrane zagadnienia medycyny sportowej, PZWL 2012.
- George A. Central nervous system stimulants. Central nervous system stimulants. Baillieres Best Pract Res Clin Endocrinol 2000; 14.
- Pokrywka A, Obmiński Z, Kwiatkowska D, et al. : Cannabinoids cases in Polish athletes, Biology of Sport 2009
- Kwiatkowska D, Grucza R, Chrostowski K, et al.: Doping cases in polish athletes. Biology of Sport 2000.
- Piłkowski S, Pokrywka A, Mamcarz A:Niedozwolone wspomaganie farmakologiczne w sporcie a układ sercowo-naczyniowy, Kardiol Pol 2008;
- Jędrejko K, Muszyńska B.: Kannabinoidy w sporcie zawodowym i amatorskim, w aspekcie wpływu na organizm i wyniki sportowców, Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med , MEDSPORTPRESS, 2019
