Diagnostyka sportowa

Astma wysiłkowa – objawy, przyczyny i leczenie u dzieci i dorosłych

Autor: Katarzyna Deptuła   |   25 lipca, 2024
kobieta trzyma rękę na klatce piersiowej

Duszność po wysiłku fizycznym może wystąpić u pacjentów ze zdiagnozowaną astmą w trakcie samych ćwiczeń jak i po ich zakończeniu. Sytuacja ta może dotyczyć zarówno osób dorosłych jak i dzieci.  Z artykułu dowiesz się, czym jest astma wysiłkowa, jakie są jej przyczyny, sposób leczenia i jakie inne objawy mogą jej towarzyszyć. Podpowiadamy, jaka dyscyplina sportu jest odpowiednia w astmie oskrzelowej oraz o czym warto pamiętać przed treningiem. 

Spis treści:

  1. Co to jest astma wysiłkowa? Charakterystyka 
  2. Astma wysiłkowa – objawy u dorosłych i dzieci 
  3. Astma wysiłkowa – przyczyny powstawania 
  4. Astma wysiłkowa – rozpoznanie 
  5. Astma wysiłkowa – leczenie 
  6. Astma wysiłkowa a sport – o czym pamiętać? 
  7. Jak zapobiegać napadom astmy wysiłkowej? 

Co to jest astma wysiłkowa? Charakterystyka

Astmie oskrzelowej towarzyszy odwracalny skurcz oskrzeli, występujący zwykle po ćwiczeniach (lub w trakcie), i ustępuje samoistnie po 30-45 minutach. Głównym czynnikiem, który wywołuje astmę wysiłkową, jest aktywność fizyczna. 

Obok pojęcia astma wysiłkowa funkcjonuje też określenie: bronchospazm powysiłkowy.  

Ważne pojęcia:  
EIB – bronchospazm powysiłkowy, ang. exercise-induced bronchospasm
EIA – astma wysiłkowa, ang. exercise-induced asthma. 

Czy astma wysiłkowa to to samo, co bronchospazm powysiłkowy?

Bronchospazm powysiłkowy (EIB) to inaczej powysiłkowy skurcz oskrzeli. Jest częstym zjawiskiem u osób zmagających się z astmą, ale nie tylko. Symptom ten występuje także w innych przewlekłych schorzeniach oskrzeli przebiegających z ich nadreaktywnością. W literaturze fachowej obie definicje są stosowane wymiennie.  

Powysiłkowy skurcz oskrzeli – częstość występowania

Jak często występuje powysiłkowy skurcz oskrzeli?   

Szacuje się, że dotyka on 50-80% pacjentów chorych na astmę oskrzelową, która nie jest właściwie kontrolowana przez odpowiednie leki. Dotyka on również do 20% pacjentów bez astmy.

Astma wysiłkowa – objawy u dorosłych i dzieci

Podstawowym objawem jest duszność powysiłkowa – wiąże się ze wzrostem oporu dróg oddechowych (na skutek ich skurczu), co zaburza obustronny przepływ powietrza – zarówno wdech, jak i wydech. 

Mogą wystąpić również inne objawy, takie jak:  

  • kaszel i „uczucie zatykania”,  
  • świszczący oddech,  
  • wydłużony wydech,  
  • uczucie ucisku w klatce piersiowej,  
  • uczucie ciężaru w klatce piersiowej,  
  • zła tolerancja wysiłku,  
  • tachykardia.  

Czynniki sprzyjające wystąpieniu skurczu oskrzeli w astmie wysiłkowej to:  

  • niska temperatura powietrza, 
  • suchość powietrza. 

Astma wysiłkowa – przyczyny powstawania

Wysiłek fizyczny wiąże się ze wzrostem wentylacji minutowej i zwiększoną częstością oddechów. Do oskrzeli dostaje się dużo suchego i nieogrzanego powietrza w wyniku oddychania przez usta. Dodatkowo wysiłkowi fizycznemu towarzyszy zwiększona aktywność reaktywnych form tlenu.  

Do tej pory wytypowano następujące teorie wyjaśniające przyczyny powstawania astmy oskrzelowej:  

Teoria osmotyczna

Wzmożona wentylacja prowadzi do odwodnienia komórek oskrzeli, co wpływa na wzrost osmolarności śluzu i surfaktantu. Może to prowadzić do nasilonej produkcji mediatorów stanu zapalnego – leukotrientów i prostaglandyn, a także nasilonej degranulacji komórek tucznych uwalniających histaminę. 

Warto podkreślić, że histamina, niektóre prostaglandyny i leukotrienty to silne stymulatory skurczu mięśni gładkich w oskrzelach.  

Teoria naczyniowa

Chłodne powietrze, które dostaje się do płuc, powoduje skurcz naczyń krwionośnych w celu ograniczenia utraty ciepła. Po wysiłku ulegają one ponownemu rozszerzeniu, co wywołuje przekrwienie i obrzęk błony śluzowej. To z kolei może przyczynić się do wystąpienia skurczu mięśniówki gładkiej oskrzeli i zwężenia ich światła, a zatem zaburzeń wentylacji.  

Przypuszcza się, że istotny wpływ na wystąpienie bronchospazmu powysiłkowego ma również impulsacja aferentna z zakończeń nerwów czuciowych. Ulegają one pobudzeniu m.in. na skutek odwodnienia.

Astma wysiłkowa – rozpoznanie

Astma wysiłkowa jest obecna wtedy, gdy wysiłek fizyczny jest jedynym czynnikiem wywołującym napad astmatyczny.  

Podstawą do rozpoznania astmy wysiłkowej jest pozytywny wynik testu prowokacji wysiłkiem. 

wybierz swój pakiet baner alab sport

Astma wysiłkowa – leczenie

W ramach leczenia wykorzystuje się różne grupy leków. Zależnie od wrażliwości pacjenta na leczenie są to leki rozszerzające oskrzela:  

  • szybko działające beta-2-mimetyki (SABA – salbutamol, fenoterol – działają przez ok. 3-4 godziny)  
  • długodziałający agoniści receptora beta-2 (LABA – salmeterol, formoterol – zapobiegają dusznościom do 12 godzin od podania). 

Formoterol jest jednym z leków, który może być stosowany do przerywania napadów astmy wysiłkowej, ponieważ ma szybki początek działania. 

Astma wysiłkowa a sport – o czym pamiętać?

W przypadku astmy wysiłkowej pacjent powinien pamiętać o:  

  • leku rozszerzającym oskrzela przeznaczonym do przerwania napadu duszności, który stosuje się przed treningiem,  
  • wykonaniu rozgrzewki,  
  • dostosowaniu treningu do możliwości fizycznych, warunków atmosferycznych i ograniczeń związanych z dusznością powysiłkową. 

W przypadku treningu w niskiej temperaturze należy chronić górne drogi oddechowe i stosować maski ułatwiające ogrzanie powietrza. Zimno jest jednym z czynników, które może wyzwolić atak w astmie wysiłkowej. 

Ryzyko EIB/EIA a dyscypliny sportowe

Pacjenci powinni również pamiętać o wyborze dyscyplin sportowych o małym „potencjale astmogennym”, jeśli zmagają się z niekontrolowaną dusznością. 

Dyscypliny sportowe o różnym ryzyku powysiłkowego skurczu oskrzeli:  

  • tenis, gimnastyka, boks, golf, sztuki walki, – niskie ryzyko; 
  • piłka nożna, rugby, piłka ręczna, siatkówka, koszykówka, hokej na trawie, krykiet – średnie ryzyko;  
  • lekkoatletyka (biegi długodystansowe 5-10 km, bieg na 3 km z przeszkodami, maraton, sporty wysokogórskie, kolarstwo, narciarstwo biegowe, hokej na lodzie, łyżwiarstwo) – wysokie ryzyko.  
Warto wiedzieć:  
Ćwiczenia fizyczne w przypadku niekontrolowanej astmy mogą wywołać napady duszności. Jednak regularna aktywność z odpowiednią farmakoterapią pomaga złagodzić przebieg bronchospazmu wysiłkowego, poprawić czynność płuc, jakość życia i ograniczyć stany zapalne, również u pacjentów z astmą. 

Jak zapobiegać napadom astmy wysiłkowej?

Istotną rolę zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu, pełni odpowiednia i wczesna diagnostyka. Należy też dążyć do wyeliminowania pierwotnej przyczyny EIB, a także ostrego i gwałtownego wzrostu wentylacji. Pomocne są specjalne maseczki ochronne z filtrami HEPA, które chronią przed zanieczyszczeniami i zimnem. 

Astma oskrzelowa jest kłopotliwa szczególnie dla aktywnych sportowo pacjentów. Gdy po raz pierwszy doświadczysz duszności po ćwiczeniach, zgłoś się do lekarza i wykonaj odpowiednie badania (np. spirometrię). Dzięki diagnozie odpowiednio przygotujesz się do ćwiczeń i zminimalizujesz ryzyko wystąpienia duszności. 

Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki

Piśmiennictwo

Jegier, A. Krawczyk, J. (2012) Wybrane Zagadnienia Medycyny sportowej. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.  

https://www.mp.pl/pacjent/astma/lista/91197,bronchospazm-wywolany-wysilkiem-czyli-astma-wysilkowa, dostęp 21/06/2024  

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.7, dostęp 21/06/2024  

https://www.journalsmededu.pl/index.php/alergoprofil/article/download/44/40

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557554

https://www.termedia.pl/Astma-wysilkowa-i-powysilkowy-skurcz-oskrzeli-8211-diagnostyka-i-leczenie,8,2048,1,0.html

https://www.atsjournals.org/doi/full/10.1164/rccm.201303-0437ST?role=tab

https://karger.com/res/article/89/6/505/290180/Asthma-Bronchiale-and-Exercise-Induced

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4653278

PODZIEL SIĘ TYM ARTYKUŁEM

Nowy projekt ALAB sport: Podcast „Droga na szczyt”!

Tym razem ALAB Sport zaprasza Was do zupełnie nowej przestrzeni – świata podcastu „Droga na szczyt”. W każdy wtorek o godzinie 10.00 spotykamy się z wyjątkowymi gośćmi, by rozmawiać o pasjach, wyzwaniach i emocjach, jakie towarzyszą w drodze na symboliczny szczyt. „Droga na szczyt” – podcast, który analizuje pasje i wyzwania w świecie sportu, wyczynów

PODZIEL SIĘ TYM ARTYKUŁEM