Wszelakie odstępstwa od norm dotyczących pracy serca zwykle kojarzą się z poważnymi stanami, które wymagają jak najszybszej interwencji lekarskiej. W rzeczywistości, choć każdy taki przypadek wymaga konsultacji lekarskiej oraz przeprowadzenia diagnostyki, to jednak nie zawsze musi być oznaką czy początkiem ciężkiej choroby. Sprawdź, czym jest bradykardia sportowa i dowiedz się, jak sobie z nią radzić.
Spis treści:
- Co to jest bradykardia?
- Bradykardia serca u sportowców – przyczyny
- Bradykardia u sportowców – objawy
- Bradykardia serca – kiedy jest normą, a kiedy powodem do niepokoju?
- Diagnostyka bradykardii – jakie badania warto wykonać?
- Bradykardia sportowa – czy wymaga leczenia?
- Jak zapobiegać problemom związanym z bradykardią?
Co to jest bradykardia?
Terminem bradykardia określa się spowolnienie akcji serca poniżej 60 uderzeń na minutę. Pojawienie się bradykardii nie zawsze musi oznaczać poważne problemy zdrowotne – mowa tu przede wszystkim o sportowcach oraz osobach aktywnych fizycznie, u których zwolnienie akcji serca ma podłoże fizjologiczne. Taka fizjologiczna bradykardia jest również skutkiem zmniejszonego zapotrzebowania organizmu na tlen i obserwujemy ją również podczas snu oraz odpoczynku. Bradykardia może jednak być spowodowana:
- przyczynami kardiologicznymi, np. chorobą węzła zatokowego.
- przebytymi stanami zapalnymi mięśnia sercowego
lub wynikać z obecności innych chorób (niedoczynność tarczycy, hiperkaliemia) czy zostać wywołana przyjmowaniem niektórych leków (m.in. beta-blokery, digoksyna). Przejściowa bradykardia pojawia się także w przypadku zaburzeń elektrolitowych, które mogą być efektem intensywnego wydalana potu (zwłaszcza podczas aktywności podejmowanych przy wysokiej temperaturze) czy występujących u osób dotkniętych zaburzeniami jedzenia (anoreksja, bulimia), a także podczas stymulacji baroreceptorów w opuszce tętnicy szyjnej, próbie Valsavy i stymulacji nerwu błędnego.
Bradykardia serca u sportowców – przyczyny
Regularny trening fizyczny wiąże się z szeregiem zmian adaptacyjnych, które zachodzą w organizmie ludzkim. Zmiany te dotyczą zarówno regulacji hemodynamicznej, neuroendokrynnej, metabolicznej, jak i termicznej, co przekłada się na niektóre parametry składu krwi, gospodarki hormonalnej, funkcjonowania mięśni szkieletowych, kości oraz układu nerwowego. Największe znaczenie mają jednak zmiany w układzie oddechowym oraz układzie sercowo-naczyniowym – najistotniej warunkują wydolność, jak i osiągane wyniki.
Fizjologiczną odpowiedzią mięśnia sercowego na regularny oraz długotrwały wysiłek są zmiany adaptacyjne, dotyczące morfologii i funkcji serca. Dochodzi do przebudowy mięśnia sercowego, a konkretnie przerostu lewej komory, zaś ogół tych zmian bywa potocznie określany „sercem sportowca”.
Przeczytaj również: Serce sportowca, czyli przerost mięśnia sercowego u sportowców
Wzrost aktywności układu przywspółczulnego oraz ograniczenie aktywności współczulnej prowadzi do zmniejszenia spoczynkowej częstości rytmu serca. Zdarza się, zwłaszcza w przypadku osób uprawiających dyscypliny o charakterze wytrzymałościowym, że wartości tego parametru znacząco odbiegają od granic określanych jako fizjologiczne (nawet poniżej 30 uderzeń na minutę). U części sportowców bradykardia może się nadal utrzymywać pomimo zaprzestania uprawiania sportu.
Bradykardia u sportowców – objawy
Bradykardia sportowa jest widoczna przede wszystkim w spoczynku oraz podczas snu – mowa tu o sytuacji, gdy pacjent zostaje podpięty pod aparaturę monitorującą jego akcję serca, co często ma miejsce przy okazji diagnostyki innych problemów zdrowotnych.
U mocno wytrenowanych zawodników HR spoczynkowe może wynosić 30-40 uderzeń na minutę, spadając podczas snu nawet poniżej 30. U większości sportowców jest to zupełnie bezobjawowa bradykardia. Objawy takie jak: bóle i zawroty głowy, tzw. mroczki przed oczami, duszność i ból w klatce piersiowej, spadek tolerancji wysiłku czy omdlenia, powinny jednak skłonić do diagnostyki lub jej pogłębienia, a także przyjrzenia się temu problemowi zdecydowanie bardziej.
Bradykardia serca – kiedy jest normą, a kiedy powodem do niepokoju?
Bradykardia zatokowa, będąca efektem podejmowanej aktywności fizycznej, jest fizjologiczna i nie wymaga szczególnej uwagi klinicznej. Natomiast wszelakie odstępstwa w zapisie EKG u pacjentów dotkniętych innymi schorzeniami czy przyjmującymi leki, którzy nie są aktywni fizyczne, należy skonsultować z lekarzem. Podobnie jest również w przypadku bradykardii u sportowców, która wiąże się z występowaniem objawów wymienionych w akapicie powyżej.
Diagnostyka bradykardii – jakie badania warto wykonać?
W celu potwierdzenia lub wykluczenia strukturalnych wad serca wykonuje się min. badanie fizykalne, EKG, echo serca oraz test wysiłkowy. Konieczne jest także przeprowadzenie szczegółowego wywiadu lekarskiego, pozwalającego wykluczyć występowanie bradykardii w związku z podejmowanym leczeniem innych chorób czy w wyniku ich powikłań.
Podstawowym badaniem pozwalającym wykryć bradykardię jest badanie pulsu, a w diagnostyce wykorzystuje się elektrokardiogram (EKG). Natomiast u osób aktywnych fizycznie, u których spowolnienie akcji serca często występuje tylko okresowo, lepszym rozwiązaniem diagnostycznym może być holter EKG, który pozwala na zapis rytmu serca przez dłuższy czas (co najmniej 24h).
Bradykardia sportowa – czy wymaga leczenia?
Bezobjawowa bradykardia u sportowców nie wymaga leczenia i nie jest także przeciwwskazaniem do uprawiania sportów, również tych o charakterze wytrzymałościowym. Taki sportowiec powinien jednak podlegać regularnej obserwacji. Natomiast jeśli bradykardii towarzyszą dodatkowe objawy, konieczne jest wykonanie stosownych badań oraz ograniczenie na ten czas wysiłku fizycznego.
Jak zapobiegać problemom związanym z bradykardią?
W przypadku bradykardii, której towarzyszą konkretne objawy, konieczne jest wdrożenie leczenia dostosowanego do stanu zdrowia oraz potrzeb pacjenta. Natomiast u tych osób, u których bradykardia pozostaje bezobjawowa i często bywa wykryta zupełnie przypadkowo (przy okazji innych badań), kluczowe jest regularne monitorowanie stanu zdrowia. O tym, jakie kroki należy podjąć w danym przypadku, decyduje specjalista.
opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia:
Nolan, J., Pitcher, D. Zaburzenia rytmu prowadzące do nagłego zatrzymania krążenia. [w:] Soar, J., Perkins, G., Nolan, J. (red). ABC Resuscytacji. Wydawnictwo Medyczne Górnicki 2016, s. 66-71.
Wrzosek, K., Mamcarz, A., Braksator, W. Wybrane problemy kardiologii sportowej. Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 4, 179–186.
Szwed, J., Kowara, M., Grabowski, M. Wpływ wysiłku fizycznego na wystąpienie i przebieg arytmii u sportowców – rekomendacje. WDR Vol. 46 Issue 1, 2018, pp. 11-16.
