Określenie „cukrzyca” stanowi zbiorczy termin dla grupy chorób przebiegających z podwyższonym stężeniem glukozy. Taka przewlekła hiperglikemia z biegiem czasu powoduje uszkodzenie różnych narządów – serca, oczu, nerek i innych.

Najczęstszą jej postacią (około 80%) jest cukrzyca typu II, związana z insulinoopornością. Jej główne podłoże to nadmiar tkanki tłuszczowej, siedzący tryb życia, zahamowanie utylizacji glukozy przez mięśnie i nasilenie uwalniania glukozy z wątroby, co prowadzi do stopniowego załamania metabolizmu węglowodanów w organizmie.

Około 10% przypadków cukrzycy stanowi cukrzyca typu I. Jest ona chorobą autoimmunologiczną, która przebiega ze zniszczeniem komórek β trzustki produkujących insulinę. To schorzenie pojawia się najczęściej w okresie dziecięcym lub młodzieńczym. Pozostałe postaci tej choroby są związane z ciążą lub z mechanizmem autoimmunologicznym w okresie dorosłym (LADA).

Diagnostyka cukrzycy

W diagnostyce cukrzycy używa się oznaczenia glukozy w surowicy na czczo, hemoglobiny glikowanej (HbA₁C), peptydu C, insuliny, przeciwciał przeciwwyspowych (ICA), przeciwciał przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD), przeciwciał przeciw fosfatazie tyrozynowej (IA2), badania ogólnego moczu pod kątem glukozurii, ketonurii i białkomoczu. Przy nieprawidłowym wyniku glikemii na czczo wykonuje się doustny test tolerancji glukozy OGTT. Pomocniczymi badaniami w opiece nad pacjentem z cukrzycą dodatkowo są: lipidogram, kreatynina, eGFR, pomiar ciśnienia tętniczego, masy ciała i obwodu pasa oraz badanie dna oka.

Cukrzyca a aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna jest niewątpliwie jednym z podstawowych elementów leczenia cukrzycy typu II. Wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, a zatem zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę i finalnie przekłada się na niższe wartości glikemii. Oprócz zmniejszenia oporności na insulinę następuje poprawa wydolności układu sercowo-naczyniowego i redukcja tłuszczowej masy ciała. Osobom chorym na cukrzycę typu II zaleca się ćwiczenia o charakterze wytrzymałościowym, typu: pływanie, jazda na rowerze, nordic walking, orbitrek. Ćwiczenia statyczne, typowo siłowe, nie są rekomendowane w tej grupie pacjentów.

Wyrównana cukrzyca typu 1 nie stanowi przeciwwskazania do udziału w zajęciach wychowania fizycznego na każdym poziomie edukacji, także do udziału w sportowych zajęciach pozaszkolnych czy zawodach sportowych.

Optymalnie glikemie w trakcie uprawiania sportu mają mieścić się w przedziałach:

• dla wysiłku tlenowego 126 – 180 mg/dl;
• dla wysiłku beztlenowego 90 – 180 mg/dl.

Cukrzyca – kiedy nie należy uprawiać sportu?

Uprawianie sportu – tak u dzieci, młodzieży, jak i dorosłych – jest przeciwwskazane, gdy:

• HbA₁C – średnia z ostatnich 12 miesięcy > 8,5% lub aktualny wynik ≥ 9%;
• zdarzył się ≥ 1 epizod kwasicy ketonowej w ostatnich 12 miesiącach lub
• ≥ 1 epizod ciężkiej hipoglikemii w ostatnich 12 miesiącach;
• wizyty w poradni diabetologicznej odbywają się: u dzieci rzadziej niż 4/rok, u dorosłych < 2/rok;
• występuje brak świadomości objawów zwiastujących hipoglikemię;
• występują przewlekłe powikłania cukrzycy (retinopatia proliferacyjna, neuropatia autonomiczna jawna klinicznie, powikłania makronaczyniowe, białkomocz znamienny > 0,3 – 0,5 g/dobę, białkomocz > 0,5 g/dobę, eGFR < 30 ml/min/1,73 m².

Przeciwwskazania do wzięcia udziału w treningu stanowią:

• ciężka hipoglikemia;
• hiperglikemia (> 250 mg/dl), która wystąpiła w ciągu ostatnich 24 h z towarzyszącą obecnością ciał ketonowych;
• hiperglikemia > 300 mg/dl utrzymująca się ponad 2 godziny;
• ketonemia ≥ 1,5 mmol/l;
• każde ostre zdarzenie wymagające pomocy lekarskiej np. zaburzenie widzenia, ból w klatce piersiowej, zasłabnięcie, ostra infekcja itp.

Wskazówki przed rozpoczęciem treningu u pacjentów leczonych insuliną:

• insuliny nie należy podawać w kończynę, która mięśnie będą szczególnie pracowały podczas wysiłku – np. przed bieganiem nie podajemy w udo;
• warto rozważyć zmniejszenie dawki insuliny doposiłkowej o około 30–50% przed planowanym wysiłkiem, ponieważ szczyt jej działania przypadnie na okres wysiłku lub wkrótce po jego zakończeniu (2–3 godziny po podaniu insuliny krótko działającej lub 40–90 minut po podaniu analogu szybko działającego);
• po długotrwałym intensywnym wysiłku – zwłaszcza wieczornym – może być potrzeba redukcja dawki insuliny o przedłużonym działaniu o 30–50%.;
• należy oznaczać glikemię przed wysiłkiem fizycznym, w jego trakcie (co 30–60 min) i po zakończeniu treningu.
• bezpieczne stężenie glukozy przed wysiłkiem to 140–180 mg/dl:
  • jeśli masz niższe wartości, zjedz węglowodany proste przed wysiłkiem,
  • w trakcie wysiłku trwającego >30 minut zjadaj dodatkowo około 1 g węglowodanów prostych na każde 2 minuty intensywnego wysiłku.

Osoby z cukrzycą mogą uprawiać sport również wyczynowo, także zdobywając medale olimpijskie, ale wymaga to ścisłej współpracy pomiędzy zawodnikiem, trenerem i lekarzem!