Badanie stężenia mocznika we krwi jest podstawową procedurą diagnostyczną, która umożliwia ocenę funkcji wydalniczej nerek. Charakterystyka tego parametru sprawia, że mocznik jest dodatkowo uważany za jeden z kluczowych wskaźników w kontekście monitorowania procesów metabolicznych organizmu u osób regularnie trenujących. Przeczytaj poniższy tekst i dowiedz się, jakie informacje niesie ze sobą interpretacja wyników badania mocznika we krwi w ujęciu treningu sportowego.
Spis treści:
- Co to jest mocznik?
- W jakim celu bada się poziom mocznika we krwi?
- Podwyższony poziom mocznika u sportowców – co oznacza?
- Niski poziom mocznika we krwi. Z czym się wiąże?
- Jak obniżyć stężenie mocznika we krwi?
Co to jest mocznik?
Mocznik jest organicznym związkiem chemicznym, który stanowi końcowy produkt przemiany białek w organizmie. Substancja ta powstaje w wątrobie w przebiegu procesu zwanego cyklem ornitynowym i jako zbędny produkt przemiany materii jest wydalana z moczem (w ok. 90%). Celem wspomnianego cyklu ornitynowego (mocznikowego) jest usunięcie z organizmu nadmiaru azotu – pierwiastka, który powstaje w wyniku katabolizmu (rozkładu) białek na aminokwasy. W procesie deaminacji oksydacyjnej aminokwasów wytwarzany jest bowiem toksyczny dla organizmu amoniak, który następnie jest przekształcany w cyklu ornitynowym w mniej toksyczny mocznik.
Mocznik jest następnie uwalniany z wątroby do krwi, a stamtąd w dalszej kolejności jest transportowany do nerek i wydalany wraz z moczem. Niewielkie stężenia mocznika we krwi nie stanowią powodów do obaw (są stanem fizjologicznym, prawidłowym), jednak przekroczenie górnej granicy normy wskazuje m.in. na pogorszenie funkcji wydalniczej nerek.
W jakim celu bada się poziom mocznika we krwi?
Badanie poziomu mocznika to powszechnie wykonywana procedura diagnostyczna w przypadku podejrzenia chorób nerek oraz wątroby. Podwyższony poziom mocznika we krwi może świadczyć o m.in.:
- niewydolności nerek (ostrej lub przewlekłej),
- kłębuszkowym zapaleniu nerek,
- nefropatii cukrzycowej,
- niedrożności dróg moczowych (np. kamica nerkowa),
- niewłaściwej diecie (nadmierne spożycie białek),
- nasileniu procesów katabolicznych w organizmie (np. choroby nowotworowe, nadczynność tarczycy, stany po ciężkich infekcjach).
Często występującą konsekwencją zaburzeń pracy nerek jest dna moczanowa, czyli choroba zapalna wywoływana przez zwiększenie stężenia kwasu moczowego we krwi. Do bezpośrednich przyczyn dny moczanowej zalicza się m.in. stosowanie wysokopurynowej diety i obecność niektórych chorób metabolicznych (np. cukrzycy, otyłości). Wzrost stężenia mocznika we krwi nie prowadzi w bezpośredni sposób do rozwoju dny moczanowej, jednak potencjalna odnerkowa przyczyna – zarówno dny moczanowej, jak i podwyższenia poziomu mocznika – może stanowić wspólne źródło problemu obu występujących zaburzeń.
Badanie poziomu mocznika we krwi pozwala także uzyskać pogląd na funkcję wątroby – narządu, który odpowiada za jego produkcję. Laboratoryjne określenie stężenia mocznika we krwi jest z tego powodu wykonywane w podejrzeniu uszkodzenia lub niewydolności wątroby.
Do powyższych wskazań do wykonania oceny stężenia mocznika we krwi należy dodać aspekty, które mają znaczenie z perspektywy osób aktywnych fizycznie. Parametr ten umożliwia bowiem ocenę m.in.:
- stopnia nasilenia przemian katabolicznych organizmu,
- jakości stosowanej diety,
- tempa regeneracji, czyli kwestii kluczowej w kontekście utrzymania równowagi pomiędzy odpoczynkiem a wysiłkiem fizycznym.
Sprawdź również artykuł: Zespół przetrenowania – przyczyny nadmiernego przeciążenia mięśni
Podwyższony poziom mocznika u sportowców – co oznacza?
Wzrost stężenia mocznika we krwi u osób intensywnie trenujących może mieć kilka przyczyn. Mocznik jest bowiem produktem reakcji katabolicznych, czyli przemian metabolicznych opartych na rozpadzie związków złożonych na cząsteczki o prostej budowie. Podwyższenie tego parametru może zatem wskazywać na zbyt duże obciążenia treningowe, efektem których może być nasilenie rozkładu białek mięśniowych (z ang. muscle protein breakdown, MPB). Konsekwencją takiego stanu jest wówczas stopniowa utrata masy mięśniowej.
Podwyższenie poziomu mocznika we krwi może sugerować również obecność zaburzenia procesów regeneracyjnych. Spowodowane jest to najczęściej poprzez niewłaściwie skonstruowany i niedostosowany do możliwości osoby ćwiczącej plan treningowy. Potencjalną przyczyną wzrostu wartości tego parametru jest także dieta o zbyt dużej zawartości białek. Błąd ten jest często popełniany przez osoby rozpoczynające swoją przygodę z aktywnością fizyczną (najczęściej z treningiem siłowym) i polega na zbyt dużej podaży białek względem węglowodanów i tłuszczów. Długotrwale stosowana dieta tego typu nasila reakcje kataboliczne organizmu i stanowi duże obciążenie dla metabolizmu osoby ćwiczącej.
Niski poziom mocznika we krwi. Z czym się wiąże?
Niski poziom mocznika we krwi jest stanem rzadziej występującym w populacji osób aktywnych fizycznie, niż ma to miejsce w przypadku zwiększonego poziomu tego parametru. Wynik tego typu może jednak wskazywać na niewłaściwie stosowany model żywienia, a dokładniej na zbyt niską podaż białek w diecie. Obniżenie tego parametru jest także charakterystyczne dla zaburzeń wodno-elektrolitowych, spowodowanych np. przez nadmierną ilość wypijanej wody. Sytuacja tego typu może wystąpić u osób intensywnie trenujących, u których nadmierne nawodnienie może wywołać m.in. poliurię (częstomocz).
Zobacz artykuł na naszym blogu: Białko w diecie sportowca
Jednocześnie należy pamiętać o tym, że zarówno wspomniane potencjalne przyczyny obniżonego, jak i podwyższonego poziomu mocznika we krwi, należy skonsultować z lekarzem celem wykluczenia m.in. chorób przebiegających z objawami tego typu.
Badanie stężenia mocznika we krwi należy wykonywać nie tylko w przypadku podejrzenia zaburzeń pracy nerek oraz wątroby, lecz także i w kontekście monitorowania wpływu treningów na metabolizm organizmu. Nadmierne nasilenie reakcji katabolicznych jest czynnikiem ograniczającym możliwość uzyskiwania planowanych postępów w sporcie, a przy okazji wiąże się z bezpośrednim ryzykiem zagrożenia zdrowia osoby trenującej, czego uniknięcie powinno mieć priorytetowe znacznie, niezależnie od rodzaju uprawianej dyscypliny.
Jak obniżyć stężenie mocznika we krwi?
Poziom mocznika we krwi jest możliwy do kontrolowania – a tym samym również do obniżenia – poprzez szereg działań, wśród których wyróżnić można rodzaj stosowanej diety, intensywność wysiłku fizycznego oraz metody farmakologiczne.
Mocznik jako końcowy produkt przemiany białek w organizmie jest zależny od podaży białka w diecie. Z tego powodu obniżenie jego stężenia we krwi jest możliwe poprzez ograniczenie spożywania takich produktów żywnościowych, jak np. mięsa, jaja, ryby, rośliny strączkowe (np. fasola, groch, ciecierzyca) oraz orzechy.
W przypadku osób intensywnie trenujących obniżenie tego parametru uzyskać można poprzez zmniejszenie nakładanych obciążeń treningowych, co pozwala zredukować nasilenie procesów katabolicznych w organizmie.
Skutecznym sposobem obniżenia stężenia mocznika są również metody farmakologiczne wykorzystywane w celu leczenia właściwej przyczyny wzrostu omawianego parametru (np. kamicy nerkowej lub kłębuszkowego zapalenia nerek). Kluczowe znaczenie ma zatem wczesne postawienie trafnego rozpoznania powodu wzrostu poziomu mocznika we krwi oraz regularne kontrolowanie zmian jego stężenia w późniejszym czasie.
opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia:
- Wang H, Ran J, Jiang T. Urea. Subcellular Biochemistry. 2014;73:7–29.
- Kokko JP, Sands JM. Significance of urea transport: the pioneering studies of Bodil Schmidt-Nielsen. American Journal of Physiology-Renal Physiology. 2006 Dec;291(6):F1109–12.
- Interna Szczeklika 2024. Gajewski P, Jaeschke R. Kraków. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna. 2024.
