Charakterystyka tkanek miękkich sprawia, że pod wpływem określonych czynników zewnętrznych ich parametry fizyczne mogą ulec zmianom. Najczęściej obserwowaną konsekwencją takiej sytuacji w przypadku mięśni jest przykurcz – stan doskonale znany każdej aktywnej fizycznie osobie. Przeczytaj poniższy tekst i dowiedz się więcej na temat przyczyn, objawów i metod zwalczania przykurczy mięśniowych.
Spis treści:
- Co to jest przykurcz mięśni?
- Przykurcze mięśni – przyczyny
- Objawy i rodzaje przykurczu mięśni
- Przykurcz mięśni – diagnostyka
- Przykurcz mięśni – leczenie i rehabilitacja
- Jak unikać przykurczy mięśni?
Co to jest przykurcz mięśni?
Włókna mięśniowe zbudowane są z dwóch rodzajów białek – aktyny i miozyny. Pobudzenie do pracy konkretnego mięśnia skutkuje skróceniem sarkomeru, czyli podstawowej jednostki kurczliwej mięśnia szkieletowego. Widocznym efektem tego zjawiska jest skurcz, objawiający się zmniejszeniem długości całej struktury oraz jej zgrubieniem.
W warunkach fizjologicznych każdy mięsień szkieletowy oprócz skurczu posiada zdolność relaksacji, jednak w niektórych przypadkach może dojść do przetrwałego zaniku zdolności rozluźnienia tkanki. Taki stan nazywany jest przykurczem mięśniowym, a jego zakres występowania może obejmować różne partie ciała, np. kończyny górne oraz dolne, tułów, a także kark i szyję.
Przykurcze mięśni – przyczyny
Przykurcze mięśni mogą być spowodowane przez różne czynniki. Są to m.in.:
- schorzenia neurologiczne, w przebiegu których nieprawidłowości impulsacji nerwowej skutkują przewlekłym wzrostem napięcia mięśni,
- długotrwałe unieruchomienie, np. w konsekwencji urazu, zabiegu chirurgicznego lub innych chorób układowych,
- obecność blizn oraz bliznowców,
- zbyt duże obciążenia treningowe połączone z brakiem równowagi wysiłkowej pomiędzy pracą mięśni agonistycznych oraz antagonistycznych, np. w wyniku intensywnego treningu jednej partii mięśniowej.
Przykurcz mięśni nóg – przyczyny
Nierównomierne rozłożenie intensywności obciążeń jest prawdziwą zmorą miłośników treningu siłowego. To właśnie przykurcze mięśni nóg – obejmujące najczęściej brzuchate łydki, kulszowo-goleniowe, proste uda i naprężacze powięzi szerokiej – powodują ograniczenie zakresu ruchomości i ból. Niekiedy zdarza się również, że problem ten jest powodowany przez niewłaściwą technikę wykonywania ćwiczeń siłowych, zwłaszcza podczas treningu z wolnymi ciężarami.
Objawy i rodzaje przykurczu mięśni
Objawy przykurczu mięśniowego z reguły obejmują ograniczenie rozciągliwości danej struktury, zmniejszenie zakresu ruchu w stawie oraz ból mięśniowy.
Przykurcz mięśni karku i szyi
Przykurcz mięśni karku i szyi występuje stosunkowo rzadko. Problem ten z reguły utożsamiany jest z wadą wrodzoną wieku dziecięcego, czyli kręczem szyi pochodzenia mięśniowego. U dorosłych przykurcz mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych oraz podpotylicznych może wynikać ze stresu, nieprawidłowej ergonomii pracy oraz niewłaściwych nawyków posturalnych (siedzący tryb życia, znaczna ilość czasu spędzana przed ekranem komputera) prowadzących do zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa szyjnego. Objawy przykurczu obejmują wówczas ból oraz ograniczenie zakresu przy ruchach zgięcia, skrętu lub wyprostu głowy.
Przykurcz mięśnia czworogłowego uda – objawy
Utrata mechanicznej elastyczności struktur kończyny dolnej bardzo często dotyczy mięśnia prostego uda. W takim przypadku ograniczone zostają zakresy ruchów zgięcia w stawie kolanowym i wyprostu w biodrze. Niemożliwe jest także bierne przyciągnięcie pięty do pośladka w pozycji leżenia przodem. Rozpoznanie objawów przykurczu mięśnia czworogłowego uda jest możliwe np. poprzez wykonanie testu Thomasa, oceniającego dodatkowo elastyczność mięśnia biodrowo-lędźwiowego, naprężacza powięzi szerokiej oraz krawieckiego.
Przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych – objawy
Przykurcze mięśni kulszowo-goleniowych objawiają się najczęściej nieprzyjemnym uczuciem rozciągania w tylnej części uda, a także promieniującym bólem w okolicy kręgosłupa lędźwiowego i pośladka. Ograniczeniu ulega również zakres wyprostu stawu kolanowego przy maksymalnym zgięciu biodra. W przypadku grupy kulszowo-goleniowej należy jednak różnicować powyższe dolegliwości z urazami mięśniowymi, takimi jak np. naciągnięcia i stłuczenia.
Zobacz artykuł na naszym blogu: Naciągnięcie mięśnia – przyczyny, symptomy i sposoby profilaktyki
Przykurcz mięśni – diagnostyka
Podstawową metodą identyfikacji przykurczy mięśniowych jest ocena funkcjonalna. Z tego powodu najważniejszą częścią diagnostyki jest przeprowadzenie testów różnicujących. Badanie funkcjonalne pozwala bowiem uzyskać pogląd na rodzaj tkanek objętych przykurczem, a także stopień restrykcji ich elastyczności.
W pierwszej kolejności warto jednak określić bezpośrednią przyczynę przykurczu, np. poprzez wykluczenie etiologii nerwowo-mięśniowej lub układowej. Do oceny funkcjonalnej wykorzystuje się testy diagnostyczne, które opierają się na pomiarze zakresu ruchomości przy maksymalnym rozciągnięciu badanej struktury – zarówno w sposób bierny, jak i czynny. W praktyce zastosowanie znajduje m.in.:
- test Jandy, służący do oceny przykurczu w stawie biodrowym,
- test Thomayera, służący do oceny przykurczu mięśni kulszowo-goleniowych,
- test Obera, oceniający przykurcz pasma biodrowo-piszczelowego.
Przykurcz mięśni – leczenie i rehabilitacja
Dolegliwości związane z przykurczami rzadko wymagają leczenia inwazyjnego. W większości przypadków uzyskanie optymalnej elastyczności struktur mięśniowych jest możliwe poprzez zastosowanie fizjoterapii tkanek miękkich. Wśród metod wykorzystywanych do tego celu wyróżnia się:
- ćwiczenia rozluźniające,
- poizometryczną relaksację mięśni (PIR),
- kinesiology taping,
- metody powięziowe.
Każda z powyższych technik pozwala wpłynąć na parametry fizyczne przykurczonych mięśni, prowadząc do odzyskania ich fizjologicznej elastyczności. Warto jednak pamiętać o tym, że przed podjęciem działań terapeutycznych należy skonsultować rodzaj wybranej metody z fizjoterapeutą lub trenerem przygotowania motorycznego.
Jak unikać przykurczy mięśni?
Przykurcze mięśniowe są powszechnie występującym problemem. Nie od dziś wiadomo, że lepiej zapobiegać niż leczyć, dlatego wprowadzenie ćwiczeń rozciągających, autorolowania oraz pomoc fizjoterapeuty pozwala uniknąć przykrych dolegliwości w przyszłości.
Warto pamiętać, że zachowanie balansu w ćwiczeniach jest ważne również w treningu ukierunkowanym na przyrost masy mięśniowej. Zapoznaj się zatem z zasadami skutecznego rolowania i metodyką wykonywania profilaktycznych ćwiczeń rozciągających. Tak jak zbilansowana dieta i cykliczne wykonywanie badań laboratoryjnych krwi pozwalają kontrolować aktualny stan zdrowia, tak również i działania służące utrzymaniu odpowiedniej elastyczności mięśni służą zadbaniu o odpowiednią funkcję całego narządu ruchu!
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Piśmiennictwo
- Konturek S. Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, wyd. III. Elsevier Urban & Partner; 2019; Wrocław.
- Dijkstra JN, Boon E, Kruijt N, Brusse E, Ramdas S, Jungbluth H, et al. Muscle cramps and contractures: causes and treatment. Practical Neurology [Internet]. 2022 Dec 15.
- Goodman CC, Heick J, Lazaro RT, Taradaj J, Bąkowska D. Diagnoza różnicowa dla fizjoterapeutów. Kiedy kierować pacjenta do innego specjalisty? Warszawa: Db Publishing; 2019.
