Stan zapalny jest przez wiele osób błędnie utożsamiany z objawem chorobowym, którego obecność jest z założenia czymś niepożądanym. Okazuje się jednak, że jego charakter jest znacznie bardziej złożony. Przeczytaj poniższy tekst i dowiedz się więcej na temat stanu zapalnego i znaczenia aktywności fizycznej w jego przebiegu.
Spis treści:
- Czym jest stan zapalny?
- Objawy stanu zapalnego w organizmie
- Stan zapalny i aktywność fizyczna
- Nadmiar a brak aktywności fizycznej i ich wpływ na modulowanie stanu zapalnego
- Stan zapalny a dieta
- Stan zapalny w organizmie – jakie badania przeprowadzić?
Czym jest stan zapalny?
Stan zapalny jest biologiczną reakcją organizmu, która stanowi pewnego rodzaju odpowiedź na zaistnienie określonego czynnika uszkadzającego. Czynniki te można podzielić na kilka różnych podtypów, jednak najczęściej spotykana klasyfikacja uwzględnia dwa główne rodzaje – zewnętrzne oraz wewnętrzne.
Do czynników zewnętrznych wywołujących stan zapalny zalicza się m.in.:
- infekcje (np. bakteryjne, wirusowe),
- urazy mechaniczne (np. skaleczenia, otarcia, złamania),
- fizyczne (np. odmrożenia, oparzenia),
- chemiczne (np. niektóre substancje i związki chemiczne),
- obecność ciał obcych w tkankach organizmu (np. kawałki szkła, implanty chirurgiczne).
Stan zapalny może być także konsekwencją zmian o charakterze wewnętrznym, do których zalicza się m.in. reakcje autoimmunologiczne i metaboliczne. Bezpośrednich przyczyn stanu zapalnego wyróżnia się znacznie więcej, a sam odczyn zapalny może występować przebiegu wielu schorzeń i stanów chorobowych.
Objawy stanu zapalnego w organizmie
Aktywny proces zapalny związany jest z obecnością charakterystycznych dla tego stanu objawów. Zalicza się do nich:
- zaczerwienienie skóry, które obejmuje z reguły miejsce objęte stanem zapalnym,
- obrzęk, czyli objaw będący wynikiem gromadzenia się płynów w tkankach oraz jamach ciała,
- ból,
- podwyższoną temperaturę,
- przejściową utratę funkcji (np. konkretnej części ciała), będąca pośrednią konsekwencją wszystkich objawów.
Dokładny przebieg stanu zapalnego jest uzależniony od właściwej przyczyny jego wystąpienia, jednak w każdym przypadku obecność reakcji tego typu stanowi informację o zainicjowaniu przez organizm mechanizmów obronnych, których głównym celem jest ograniczenie działania szkodliwego czynnika uszkadzającego oraz przywrócenie homeostazy wewnętrznej.
Stan zapalny i aktywność fizyczna
Aktywny stan zapalny jest przez wiele osób utożsamiany z sytuacją o charakterze chorobowym, która wymaga czasowej rezygnacji z dotychczasowej aktywności fizycznej. Taka sytuacja ma miejsce np. podczas infekcji sezonowych, drobnych kontuzji układu ruchu oraz zmian przeciążeniowych tkanek wchodzących w jego skład. Przyczyny stanu zapalnego mogą być jednak inne, dlatego należy bliżej przyjrzeć się wpływowi aktywności fizycznej na modulację przebiegu tego podstawowego mechanizmu obronnego.
Proces zapalny może bowiem przybrać formę ostrą, podostrą lub przewlekłą, a konsekwencje dla stanu zdrowia danej osoby będą różne w każdym z wymienionych podtypów. Z tego powodu aktywacja odpowiedzi zapalnej w przebiegu ostrego stanu zapalnego z reguły nie powinna stanowić powodów do obaw – uwalnianie mediatorów stanu zapalnego ma charakter przejściowy i jest ważnym elementem w procesie powrotu do zdrowia (np. po urazie mięśniowym). W takich przypadkach zaleca się z reguły czasowe powstrzymanie się od aktywności fizycznej.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku stanów i chorób, które przebiegają z towarzyszącym zapaleniem o charakterze przewlekłym, takimi jak np.:
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- cukrzyca typu 2,
- dna moczanowa.
Sprawdź również artykuł: Dna moczanowa a chodzenie i aktywność fizyczna. Co warto wiedzieć?
Postać przewlekła stanu zapalnego ma charakter wyniszczający dla organizmu i jest niezwykle niebezpiecznym zjawiskiem dla zdrowia oraz życia danej osoby. W takich sytuacjach niezmiernie istotne jest stosowanie metod i działań, pozwalających na wygaszanie odpowiedzi zapalnej organizmu. Zalicza się do nich m.in.:
- przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
- wdrożenie odpowiedniej diety,
- uprawianie aktywności fizycznej.
Przeciwzapalny wpływ aktywności fizycznej na organizm człowieka jest znany od lat, jednak zasadność wykorzystania ruchu jako czynnika hamującego szlak zapalny jest zależna od takich aspektów, jak np. poziom intensywności przeprowadzanych treningów sportowych.
Nadmiar a brak aktywności fizycznej i ich wpływ na modulowanie stanu zapalnego
Umiarkowane, regularnie wykonywane ćwiczenia zmniejszają ryzyko wystąpienia uogólnionych, przewlekłych stanów zapalnych w przyszłości i łagodzą te występujące aktualnie. Przyczyn tego zjawiska upatruje się m.in. w zahamowaniu syntezy cytokin prozapalnych, wsparciu funkcji układu odpornościowego oraz redukcji stresu oksydacyjnego.
Inaczej jest w przypadku aktywności fizycznej o zbyt dużej intensywności. Wówczas dochodzi do stymulowania odpowiedzi zapalnej, ogólnego przeciążenia organizmu oraz ograniczenia efektywności procesów regeneracji potreningowej. Konsekwencją tego jest wzrost poziomów markerów stanu zapalnego, m.in. parametrów OB (odczynu Biernackiego) oraz CRP (białka C-reaktywnego). Negatywne skutki związane są również z całkowitym brakiem aktywności fizycznej – w takich przypadkach wzrasta ryzyko występowania przewlekłych stanów zapalnych w przyszłości.
Należy jednak pamiętać, że aktywny proces zapalny w fazie ostrej (np. związany z obecnością urazu lub infekcji wirusowej) jest z reguły czasowym przeciwwskazaniem do uprawiania aktywności fizycznej. Pozytywny wpływ ruchu na modulowanie odpowiedzi zapalnych możemy uzyskać jedynie w przypadku występowania stanów przewlekłych organizmu, takich jak np. zespół przetrenowania, choroby autoimmunologiczne lub reumatoidalne zapalenie stawów.
Stan zapalny a dieta
Sposób dobierania artykułów żywnościowych, jak i rodzaj stosowanej diety, stanowią istotny czynnik wpływający na modyfikację odpowiedzi zapalnej organizmu. Wśród produktów wykazujących działanie przeciwzapalne wyróżnia się m.in.:
- tłuste ryby (ze względu na zawartość kwasów tłuszczowych omega-3),
- warzywa i owoce (błonnik pokarmowy)
- orzechy,
- oliwę z oliwek.
Posiłki oparte na ich podaży stanowią istotny element diety śródziemnomorskiej. Należy natomiast unikać produktów spożywczych, takich jak na przykład słodycze, potrawy smażone, alkohol i żywność wysokoprzetworzona. Wykazują one bowiem wpływ na nasilanie procesów zapalnych w organizmie.
Stan zapalny w organizmie – jakie badania przeprowadzić?
Obecność stanu zapalnego stanowi ważną informację na temat aktualnego stanu zdrowia i kondycji organizmu. Istotne znaczenie ma wychwycenie właściwej jego przyczyny i podjęcie odpowiednich działań. W niektórych przypadkach konieczne będzie przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki pod kątem obecności chorób zapalnych, natomiast w innych sytuacjach stan ten minie samoistnie (np. po zastosowaniu odpoczynku w przypadku wywoływanych przez aktywność fizyczną urazów przeciążeniowych). Należy zatem regularnie wykonywać badania markerów stanu zapalnego, takich jak np. OB i CRP, a także morfologię z rozmazem.
Osoby aktywnie uprawiające sporty powinny regularnie monitorować parametry wpływające na stan zapalny organizmu. Wnioski płynące z analizy badań laboratoryjnych uwzględniające ww. wskaźniki mogą przyczynić się do wdrożenia ewentualnej modyfikacji dotychczasowego planu treningowego lub pogłębienia specjalistycznej diagnostyki poważniejszych schorzeń, na które mogą wskazywać nieprawidłowe wyniki oznaczonych parametrów.
opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Koc
Bibliografia:
- Arulselvan P, Fard MT, Tan WS, Gothai S, Fakurazi S, Norhaizan ME, et al. Role of Antioxidants and Natural Products in Inflammation. Oxidative Medicine and Cellular Longevity [Internet]. 2016;2016(5276130):1–15.
- Roe K. An inflammation classification system using cytokine parameters. Scandinavian Journal of Immunology. 2020 Sep 18;93(2).
- Panci G, Chazaud B. Inflammation during post-injury skeletal muscle regeneration. Seminars in Cell & Developmental Biology [Internet]. 2021 Nov 1;119:32–8.
- Fizjologia człowieka z elementami patologii. Skrypt dla licencjackich kierunków medycznych, red. Hanna Krauss, Przemysław Sosnowski [Internet]. Poznańska Akademia Medyczna im. Księcia Mieszka I. 2022 [cited 2024 Nov 17].
