Złamanie zmęczeniowe stopy to jedna z częstszych kontuzji, z jakimi borykają się osoby aktywne fizycznie, szczególnie biegacze oraz osoby uprawiające sporty wytrzymałościowe. Choć nie jest tak poważne jak złamanie w wyniku bezpośredniego urazu, może prowadzić do długotrwałego dyskomfortu i ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu.

Spis treści:

1. Jak powstaje złamanie zmęczeniowe stopy?
2. Złamanie zmęczeniowe stopy – na czym polega?
3. Złamanie zmęczeniowe w stopie – przyczyny
4. Złamanie zmęczeniowe stopy – objawy zmęczeniowego złamania kości śródstopia
5. Rozpoznanie złamania zmęczeniowego śródstopia
6. Złamanie zmęczeniowe stopy – jak leczyć?
7. Złamanie zmęczeniowe stopy – leczenie operacyjne
8. Zapobieganie złamaniu zmęczeniowemu stopy

Jak powstaje złamanie zmęczeniowe stopy?

Złamanie zmęczeniowe powstaje na skutek przewlekłego przeciążenia kości, które stopniowo prowadzi do mikrouszkodzeń. Aby w pełni zrozumieć ten uraz, musimy poznać jego charakterystyczne objawy oraz czynniki przyczyniające się do jego powstania. Zrozumienie mechanizmu kontuzji oraz świadome podejście do profilaktyki mogą znacząco zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia, a w przypadku już istniejącego urazu – przyspieszyć proces rehabilitacji.

Złamanie zmęczeniowe stopy – na czym polega?

Złamanie zmęczeniowe to rodzaj uszkodzenia kości, polegający na jej pęknięciu lub złamaniu. Powstaje ono, gdy niewielka lub umiarkowana siła jest wielokrotnie i przez dłuższy czas przykładana do kości. Złamania zmęczeniowe stopy najczęściej występują w kościach śródstopia (II-V) oraz w kości łódkowatej.

Są wynikiem nadmiernego przeciążenia tej części stopy. To może być spowodowane powtarzającymi się mikrourazami, np. podczas uprawiania sportu lub wadami w budowie, takimi jak chodzenie na zewnętrznej krawędzi stopy, co przeciąża IV i V kość śródstopia. Pacjenci zazwyczaj nie pamiętają konkretnego urazu ani sytuacji, która mogła zapoczątkować ból.

Złamania zmęczeniowe zaczynają się od stanu zapalnego na powierzchni kości, nazywanego reakcją na stres. Reakcje na stres są podobne do głębokich siniaków kostnych. Jeśli, zanim reakcja na stres zdąży się zagoić, nadal wywierany jest nacisk na to samo miejsce, siniak będzie sięgać coraz głębiej w kość, aż stanie się ona na tyle słaba, by się złamać. W ten sposób reakcja na stres przekształca się w złamanie zmęczeniowe.

Złamanie zmęczeniowe w stopie – przyczyny

Stopy i kostki są najbardziej narażone na złamania zmęczeniowe, ponieważ stale podlegają obciążeniom podczas stania.

Złamania zmęczeniowe zwykle występują na dwa sposoby:

• Osoby o zdrowych kościach nadmiernie obciążają stopy i kostki poprzez częsty, powtarzający się ruch. Dotyczy to zwłaszcza sportowców uprawiających dyscypliny o dużym wpływie na stopy, takie jak bieganie, piłka nożna, koszykówka, tenis czy gimnastyka.
• Osoby z osłabionymi kośćmi z powodu schorzeń, takich jak osteoporoza, mogą doznać złamania zmęczeniowego stopy nawet podczas nisko wpływowych aktywności, takich jak częste chodzenie.

Ryzyko złamania zmęczeniowego stopy zwiększa się, gdy zaczynamy nową aktywność fizyczną bez odpowiedniego przygotowania. Dotyczy to także osób, które gwałtownie zwiększają intensywność danej aktywności. Na przykład osoba, która zwykle biega dwa razy w tygodniu przez 30 minut, a nagle zaczyna biegać codziennie przez godzinę, ma większe ryzyko złamania zmęczeniowego.

Dodatkowo, zmiana nawierzchni, na której się trenuje (np. z biegania po lesie na beton, czy z tenisa na mączce na twardą nawierzchnię), również może zwiększyć niebezpieczeństwo powstania tej kontuzji.

Niewłaściwe obuwie, takie jak wysokie obcasy, które wywierają duży nacisk na palce, może również przyczyniać się do powstania zmęczeniowego złamania stopy. Ponadto osoby z deformacjami stóp, które zmieniają rozkład obciążenia na stopach, są bardziej narażone na te urazy.

Warto także zwrócić uwagę na wczesną specjalizację w jednym sporcie. Dzieci, które uprawiają ten sam sport przez cały rok bez przerwy między sezonami, są bardziej narażone na złamania zmęczeniowe niż te, które uprawiają różne dyscypliny.

Złamanie zmęczeniowe stopy – objawy zmęczeniowego złamania kości śródstopia

Głównym objawem złamania zmęczeniowego jest ból. W zależności od uszkodzonej kości, ból zwykle pojawia się w bardzo specyficznych, punktowych miejscach i nasila się przy dotknięciu dokładnego obszaru złamania. Może również wystąpić obrzęk.

Ból zazwyczaj nasila się podczas wykonywania czynności obciążających i ustępuje po zaprzestaniu aktywności fizycznej. Ponieważ złamania zmęczeniowe są częstsze w dolnych partiach nóg i stopach, ból jest zazwyczaj silniejszy podczas chodzenia lub stania, gdy obciążasz dotkniętą kość.

Rozpoznanie złamania zmęczeniowego śródstopia

Jeśli podejrzewasz, że możesz mieć złamanie zmęczeniowe w stopie lub kostce, najważniejsze, co powinieneś zrobić, to natychmiast zaprzestać wszelkich czynności, które powodują ból. Jeśli ból nie ustępuje po kilku dniach odpoczynku lub jeśli ból ustępuje, ale powraca nawet po kilku tygodniach przerwy, powinieneś skonsultować się z ortopedą.

Lekarz najpierw zada ci pytania dotyczące Twojego bólu i poziomu aktywności, aby ocenić ryzyko wystąpienia złamania zmęczeniowego, o którym była mowa wcześniej. Następnie zbada Cię i zleci wykonanie zdjęć rentgenowskich obszaru, w którym odczuwasz ból. Oprócz RTG można wykonać również bardziej dokładne badania jak MRI lub tomografię komputerową.

Złamanie zmęczeniowe stopy – jak leczyć?

Celem leczenia złamania zmęczeniowego jest złagodzenie bólu i umożliwienie kości prawidłowego zrostu. To pozwoli na powrót do codziennych aktywności. Przestrzeganie zaleceń lekarskich przyspieszy powrót do zdrowia i zapobiegnie dalszym uszkodzeniom kości. Większość złamań zmęczeniowych goi się samoistnie, pod warunkiem ograniczenia poziomu aktywności i noszenia ochronnego obuwia przez pewien czas.

Należy unikać wszelkich aktywności o dużym wpływie przez około sześć tygodni. Schładzanie i uniesienie dotkniętej urazem nogi bezpośrednio po urazie może pomóc zmniejszyć obrzęk i ból. Wiele zmęczeniowych złamań stopy lub kostki goi się w ciągu 4 do 6 tygodni. Czas gojenia może się jednak różnić w zależności od kości – niektóre, jak kość łódkowata czy piąta kość śródstopia, mogą wymagać znacznie dłuższego czasu na wyzdrowienie.

Nie należy wznawiać żadnej aktywności fizycznej, która obciąża zranioną stopę lub kostkę, bez zgody lekarza. Może on wyrazić ewentualnie zgodę na takie aktywności, które nie mniej obciążają stopę i nogę, jak pływanie czy jazda na rowerze. Po kilku tygodniach odpoczynku, gdy ból całkowicie ustąpi, można stopniowo wracać do aktywności fizycznej i sportu.

Złamanie zmęczeniowe stopy – leczenie operacyjne

Większość złamań zmęczeniowych leczy się bezoperacyjnie, jednak niektóre przypadki wymagają interwencji chirurgicznej, aby prawidłowo się zagoić. W takich sytuacjach stosuje się wewnętrzną fiksację z użyciem specjalistycznych szpilek, śrub i/lub płytek, które utrzymują kości stopy i kostki razem podczas procesu gojenia.

Operacja może być konieczna, jeśli złamanie zmęczeniowe całkowicie się przemieszcza. Powikłaniami przy trudno i długo zrastających się kościach śródstopia mogą być staw rzekomy, czyli powstanie stawu w miejscu, gdzie nie powinno go być oraz martwica kości wynikająca z zaburzenia ukrwienia.

Zapobieganie złamaniu zmęczeniowemu stopy

Następujące zasady mogą pomóc prowadzić zdrowy tryb życia i uniknąć problemów ze złamaniami zmęczeniowymi:

• przestań ćwiczyć lub trenować, gdy tylko poczujesz ból;
• rozgrzewaj się przed aktywnością fizyczną;
• skonsultuj się z lekarzem, gdy tylko zauważysz utrzymujący się ból lub inne objawy;
• trenuj wszechstronnie: oznacza to, że powinieneś zmieniać różne formy aktywności, na przykład, zamiast tylko biegać, możesz również pływać lub jeździć na rowerze;
• dodaj trening siłowy do swojego planu ćwiczeń – jednym z najlepszych sposobów zapobiegania wczesnemu zmęczeniu mięśni i utracie gęstości kości związanej ze starzeniem się jest włączenie treningu siłowego;
• spożywaj produkty bogate w wapń i upewnij się, że dostarczasz odpowiednią ilość witaminy D każdego dnia, aby pomóc w utrzymaniu gęstości kości;
• używaj odpowiedniego sprzętu – stare lub zużyte buty do biegania mogą stracić zdolność do absorpcji wstrząsów i prowadzić do urazów.

Zmęczeniowe złamanie stopy to poważny uraz, który może znacząco wpłynąć na codzienne funkcjonowanie i aktywność fizyczną. Pamiętaj, że w przypadku podejrzenia złamania zmęczeniowego, ważne jest jak najszybsze zasięgnięcie porady lekarza. Właściwa diagnoza i leczenie są kluczowe dla pełnego powrotu do zdrowia i uniknięcia poważniejszych komplikacji. Dbaj o swoje kości poprzez zdrowy styl życia, a tym samym ciesz się aktywnością fizyczną bez obaw o kontuzje.

Bibliografia:

• „Stress fractures: pathophysiology, clinical presentation, imaging features, and treatment options” – George R Matcuk Jr, Scott R Mahanty, Matthew R Skalski, Dakshesh B Patel, Eric A White, Christopher J Gottsegen – 2016
• OrhoInfo – „Stress Fractures of the Foot and Ankle” – Zachary Vincent Braig, MD Taylor Beahrs, MD
• National Library of Medicine – „Stress Fractures” – Todd May; Raghavendra Marappa-Ganesha
• HSS – „Stress Fractures of the Foot and Ankle” – Scott J. Ellis, MD 

• Stress fractures. American Academy of Orthopaedic Surgeons.
• Stress fractures. American College of Sports Medicine.
• Kellerman RD, et al. Common sports injuries. In: Conn’s Current Therapy 2019. Philadelphia, Pa.: Elsevier; 2019.