Gonartroza, czyli zwyrodnienie stawu kolanowego, jest jedną z najczęstszych chorób układu ruchu. Schorzenie to dotyka głównie osoby starsze. Jednak coraz częściej obserwuje się jego występowanie również u młodszych ludzi, zwłaszcza tych z nadwagą, otyłością, czy po urazach stawu kolanowego. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej przyczynom, objawom i metodom leczenia gonartrozy.

Spis treści:

1. Zwyrodnienie stawy kolanowego – co to jest gonartroza kolan?
2. Zwyrodnienie stawu kolanowego – objawy gonartrozy
   • Jak wygląda zwyrodnienie stawu kolanowego?
3. Zwyrodnienie stawu kolanowego – przyczyny
4. Zwyrodnienie stawu kolanowego – diagnostyka gonartrozy
5. Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie gonartrozy kolan. Na czym polega i jak przebiega?
6. Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie domowe
7. Zwyrodnienie stawu kolanowego – ćwiczenia w domu
8. Zwyrodnienie stawu kolanowego – masaże i rehabilitacja
9. Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie operacyjne
10. Gonartroza kolan a dieta
11. Podsumowanie

Zwyrodnienie stawu kolanowego – co to jest gonartroza kolan?

Gonartroza to medyczny termin opisujący zmiany zwyrodnieniowe w stawach kolanowych. Jest to przewlekła, postępująca choroba, w której dochodzi do stopniowego zużywania się chrząstki stawowej amortyzującej ruchy kości w stawie kolanowym. W miarę postępu choroby chrząstka staje się coraz cieńsza, może zostać uszkodzona lub całkowicie zniszczona. To powoduje ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości stawu. Degeneracja obejmuje również kości, więzadła, torebkę stawową i inne elementy stawu kolanowego.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – objawy gonartrozy

Chorobie zwyrodnieniowej towarzyszą ból, obrzęk i sztywność. Gonartroza może utrudniać wykonywanie codziennych czynności, takich jak: chodzenie czy wchodzenie po schodach. Jest to często przyczyna utraty możliwości pracy oraz poważne źródło niepełnosprawności dla wielu osób. U niektórych osób występują również takie objawy jak: obrzęk, tkliwość, dźwięk tarcia lub trzaskania podczas poruszania stawami.

Jak wygląda zwyrodnienie stawu kolanowego?

Są jednak pacjenci, u których objawy są łagodne i mogą pojawiać się i znikać. U innych osób mogą występować w sposób ciągły i powodować poważne problemy, które utrudniają wykonywanie codziennych czynności. Mimo że nie ma jednego lekarstwa na chorobę zwyrodnieniową, istnieje wiele dostępnych metod leczenia, które pomagają zarządzać bólem i utrzymywać aktywność pacjentów.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – przyczyny 

Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego jest klasyfikowana jako pierwotna lub wtórna, w zależności od jej przyczyny. Pierwotna choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego jest wynikiem degeneracji chrząstki stawowej bez znanej przyczyny. Zwykle uważa się, że jest to degeneracja spowodowana wiekiem oraz zużyciem. Wtórna choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego jest wynikiem degeneracji chrząstki stawowej z powodu znanej przyczyny.

Istnieją czynniki ryzyka, które mogą doprowadzić do gonartozy. Na niektóre z nich mamy wpływ, np.: osłabienie lub brak równowagi mięśniowej, waga, ogólny stan zdrowia.

Występują również czynniki, które są niemodyfikowalne. Są to: płeć (kobiety są bardziej narażone), wiek, genetyka, rasa.

Możliwe przyczyny wtórnej choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego:

• Starzenie się – z wiekiem chrząstka stawowa traci swoją elastyczność i zdolność do regeneracji, co zwiększa ryzyko jej uszkodzeń.
• Kontuzje stawu kolanowego – urazy więzadeł i łąkotek, a także złamania w obrębie stawu i przebyte operacje mogą w przyszłości prowadzić do jego zwyrodnienia.
• Długotrwałe przeciążenie – regularne, intensywne obciążanie stawu kolanowego, na przykład związane z pracą lub uprawianiem sportu, może zwiększać ryzyko jego zwyrodnienia.
• Czynniki genetyczne – w niektórych rodzinach występuje większa skłonność do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów, co sugeruje jej dziedziczny charakter.
• Nieprawidłowości anatomiczne – niewłaściwe ustawienie kończyn, takie jak koślawość lub szpotawość kolan, może prowadzić do nierównomiernego obciążenia stawu, przyspieszając proces zwyrodnieniowy.
• Nadwaga i otyłość – podwyższona masa ciała obciąża stawy, co może przyspieszyć zużycie chrząstki stawowej.
• Choroby stawów – inne choroby stawów, zarówno ortopedyczne, jak i reumatologiczne lub autoimmunologiczne (dna moczanowa, martwica kości, RZS, hemofilia), mogą przyczyniać się do rozwoju zwyrodnienia kolana.

Choć wiele czynników może wpływać na rozwój zwyrodnienia kolana, często jest to wynik ich kombinacji. Ważne jest identyfikowanie i zwalczanie możliwych przyczyn, aby opóźnić postęp choroby i złagodzić jej objawy.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – diagnostyka gonartrozy

Jeśli odczuwamy objawy gonartrozy, należy udać się do lekarza ortopedy. Przeprowadzi on wywiad. Zapyta o charakter bólu, okoliczności jego występowania, wcześniejsze urazy, aktywność fizyczną i choroby towarzyszące. Następnie zbada staw, oceniając jego stabilność, obecność obrzęku, zakres ruchomości oraz siłę mięśniową.

Jeżeli masz więcej niż 45 lat i ból kolan nasila się przy chodzeniu czy wchodzeniu po schodach, lekarz może podejrzewać chorobę zwyrodnieniową stawów. W celu potwierdzenia diagnozy ortopeda zleci dodatkowe badania obrazowe, takie jak RTG, które pokazuje zwężenie przestrzeni stawowej, obecność osteofitów oraz ewentualne deformacje kości. Czasami stosuje się również rezonans magnetyczny lub USG w celu oceny struktur łącznotkankowych. Po zebraniu wszystkich informacji lekarz postawi diagnozę i zaplanuje leczenie.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie gonartrozy kolan. Na czym polega i jak przebiega?

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest przewlekłą chorobą, której nie można wyleczyć. Jednak niekoniecznie pogarsza się z czasem, a czasami może wręcz stopniowo ustępować. Dostępnych jest również wiele metod leczenia, które mogą pomóc złagodzić dolegliwości bólowe i poprawić jakość życia, a nawet opóźnić postęp choroby. Wczesne wykrywanie gonartrozy ma kluczowe znaczenie dla procesu leczenia. 

Leczenie może obejmować zabiegi niechirurgiczne, zastrzyki i leczenie operacyjne. Zazwyczaj lekarze stosują leczenie niechirurgiczne przed podjęciem decyzji o operacji.

Metodami niechirurgicznymi są:

• stosowanie leków przeciwbólowych,
• przeprowadzanie fizjoterapii,
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
• zastrzyki kortyzonu (steroidu).

Leczenie chirurgiczne obejmuje:

• przeszczep chrząstki,
• osteotomię kolana,
• częściową wymianę stawu kolanowego,
• całkowitą wymianę stawu kolanowego.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie domowe

Metody domowe to leczenie, które każdy z nas może podjąć bez pomocy lekarza, fizjoterapeuty czy farmakologii.

Są to regularne ćwiczenia, utrata wagi, przykładanie lodu lub ciepłego kompresu, który zmniejsza ból, sztywność i obrzęk kolana.

Jeśli pracujesz przy biurku, upewnij się, że krzesło jest na odpowiedniej wysokości i rób regularne przerwy, aby się poruszać.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – ćwiczenia w domu

Osoba z gonartrozą powinna wykonywać co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności aerobowej (takiej jak: jazda na rowerze lub szybki spacer) tygodniowo, a także 2 lub więcej razy w tygodniu uprawiać ćwiczenia siłowe, które angażują główne grupy mięśni, aby zachować ogólne zdrowie.

Uprawianie takich aktywności jak: pływanie, jazda na rowerze lub chodzenie, utrzymuje staw kolanowy elastycznym. Niemniej jednak najlepsze są ćwiczenia, które wzmacniają mięśnie wokół stawu kolanowego.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – masaże i rehabilitacja

Głównymi celami rehabilitacji jest utrzymanie prawidłowego zakresu ruchomości w stawie oraz zwiększenie siły mięśniowej, co pomaga w stabilizacji stawu i zmniejszeniu bólu. Fizjoterapeuta stworzy odpowiedni do tego plan treningowy. Natomiast masaże nie będą miały zastosowania w rehabilitacji gonartrozy.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie operacyjne

W niewielkiej liczbie przypadków, gdy powyższe metody leczenia nie pomogły lub uszkodzenie stawów jest szczególnie poważne, może zostać przeprowadzona operacja w celu naprawy, wzmocnienia lub wymiany uszkodzonego stawu. Istnieją następujące rodzaje leczenia operacyjnego:

• Artroskopia – procedura, podczas której lekarz wprowadza do wnętrza stawu, przez małe nacięcia, kamerę do diagnozowania i specjalistyczne narzędzia do leczenia problemów ze stawami jak uszkodzenie łąkotki lub chrząstki stawowej.
• Osteotomia – procedura chirurgiczna polegająca na przecięciu i ponownym ustawieniu kości w celu zmniejszenia obciążenia uszkodzonej części stawu i znacząco poprawić funkcjonowanie stawu kolanowego dotkniętego gonartrozą.
• Endoprotezoplastyka stawu kolanowego – jest to wymiana stawu kolanowego na sztuczną endoprotezę. Zabieg ten jest zazwyczaj proponowany dla pacjentów ze zwyrodnieniem kolana na zaawansowanym etapie, którzy nie reagują na inne metody leczenia.
  
  

Gonartroza kolan a dieta

Jednym z kluczowych elementów w leczeniu zwyrodnienia stawu kolanowego jest utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja w przypadku otyłości. Odciąża się w ten sposób staw kolanowy, zmniejsza intensywność objawów i spowalnia postęp choroby.

Warto zwrócić uwagę, że dieta zachodnia jest bogata w przetworzoną żywność, tłuszcze trans i cukry proste, co zwiększa ryzyko rozwinięcia się zwyrodnienia kolana. Tego rodzaju dieta jest prozapalna i sprzyja nadwadze oraz otyłości. Natomiast dieta śródziemnomorska jest bogata w ryby i kwasy omega-3, wykazuje właściwości przeciwzapalne, co jest szczególnie korzystne w przypadku przewlekłych stanów zapalnych.

Podsumowanie

Podsumowując, zwyrodnienia kolana to poważne schorzenia, które znacząco wpływają na jakość życia pacjentów, powodując ból, sztywność i ograniczenia ruchomości. Wczesne rozpoznanie i diagnostyka, obejmujące badania kliniczne i obrazowe, są kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą.

Kluczowym elementem w walce ze zwyrodnieniami kolana jest edukacja pacjentów na temat profilaktyki i wczesnych objawów choroby. Dzięki odpowiednim działaniom prewencyjnym, takim jak: regularna aktywność fizyczna i zdrowa dieta, możliwe jest spowolnienie postępu choroby i poprawa jakości życia. Dlatego tak ważne jest, aby zarówno pacjenci, jak i specjaliści byli świadomi sposobów zapobiegania oraz najnowszych metod leczenia gonartrozy, co pozwoli na skuteczniejszą walkę ze zwyrodnieniami kolana.

Bibliografia

• Alnahdi AH, Zeni JA, Snyder-Mackler L. Muscle impairments in patients with knee osteoarthritis. Sports Health. 2012 Jul;
• American Academy of Orthopedic Surgeons. Knee Osteoarthiritis
• Hsu H, Siwiec RM. Knee Osteoarthritis. [Updated 2023 Jun 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing
• Medical News Today – The stages of osteoarthritis of the knee – Medically reviewed by Brenda B. Spriggs, M.D., MPH, FACP — By Valencia Higuera — Updated on April 26, 2023
• Morales-Ivorra, I., Romera-Baures, M., Roman-Viñas, B., & Serra-Majem, L. (2018). Osteoarthritis and the Mediterranean Diet: A Systematic Review. Nutrients
• National Library of Medicine – The Epidemiology, Etiology, Diagnosis, and Treatment of Osteoarthritis of the Knee Joern W.-P. Michael, PD Dr. med.,*,1 Klaus U Schlüter-Brust, Dr. med.,1 and Peer Eysel, Prof. Dr. med.1
• Sinusas K. Osteoarthritis: diagnosis and treatment. Am Fam Physician. 2012 Jan 1;85(1):49-56. Erratum in: Am Fam Physician. 2012 Nov 15;
• Traumatologia układu ruchu. (b.d.). Księgarnia Medyczna PZWL. Pobrano 7 grudzień 2023
• Xu, C., Liu, T., Driban, J. B., McAlindon, T., Eaton, C. B., & Lu, B. (2021). Dietary patterns and risk of developing knee osteoarthritis: Data from the osteoarthritis initiative. Osteoarthritis and Cartilage