Ścięgno Achillesa jest jednym z najważniejszych i wielofunkcyjnych ścięgien w organizmie. Biorąc pod uwagę szeroki zakres kluczowych funkcji, które pomaga zapewnić, ból ścięgna Achillesa może być silnym obciążeniem tak fizycznym, jak i psychicznym. Patologia ścięgna Achillesa może być ostra lub przewlekła i może szeroko dotykać zarówno sportowców, jak i osoby niebędące sportowcami.
U sportowców łączna częstość występowania urazów ścięgna Achillesa w ciągu całego życia wynosi około 24%. Urazy związane z bieganiem występują z częstością od 11% do 85%, czyli od 2,5 do 59 urazów na 1000 godzin biegania.
W artykule omówimy przyczyny, objawy oraz metody diagnostyczne w przypadku urazu ścięgna Achillesa. Zrozumienie mechanizmów powstania tej dolegliwości oraz skutecznych strategii jej zdiagnozowania może pomóc w utrzymaniu zdrowia i sprawności fizycznej.
Spis treści:
- Co to jest ścięgno Achillesa i gdzie się znajduje?
- Przyczyny urazów ścięgna Achillesa
- Ból ścięgna Achillesa – najczęstsze urazy i schorzenia
- Przyczyny bólu ścięgna Achillesa – podsumowanie
Co to jest ścięgno Achillesa i gdzie się znajduje?
Pierwotnie nazwane na cześć Achillesa, postaci z mitologii greckiej, najprawdopodobniej dlatego, że jest najsilniejszym i największym ze ścięgien w organizmie człowieka. Ścięgno to jest również nazywane ścięgnem piętowym. Znajduje się ono na tylnej powierzchni goleni i łączy ze sobą mięsień brzuchaty łydki z piętą.
Poniższa ilustracja przedstawia, gdzie jest ścięgno Achillesa (Achilles tendon), mięsień płaszczkowaty (soleus), mięsień brzuchaty łydki (gastrocnemius) i jego przyczep do kości piętowej. Ścięgno Achillesa jest niezbędne, aby mięśnie łydek mogły wywierać siłę na piętę, co jest potrzebne do chodzenia lub biegania.
Przyczyny urazów ścięgna Achillesa
Uraz ścięgna Achillesa jest często wieloczynnikowy i uwzględnia zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne.
- Czynniki wewnętrzne: należą do nich czynniki anatomiczne, wiek, płeć, waga, osłabienie mięśni, unaczynienie ścięgien, niestabilność boczna stawu skokowego.
- Czynniki zewnętrzne: należą do nich przeciążenia mechaniczne, ciągły wysiłek, nieodpowiedni sprzęt, niewłaściwe obuwie, niedostateczne rozgrzewanie lub rozciąganie, twardość powierzchni treningowej i urazy bezpośrednie. Do czynników zewnętrznych zalicza się również stosowanie fluorochinolonów i kortykosteroidów (zarówno doustnych, jak i domięśniowych), które prowadzą do osłabienia ścięgna Achillesa, z towarzyszącym zapaleniem ścięgna i zwiększonym ryzykiem zerwania. Ryzyko rozwoju patologii Achillesa podczas stosowania tych leków jest jeszcze większe u pacjentów w wieku powyżej 60 lat.
Sprawdź też: Zapalenie mięśni łydek – objawy, diagnostyka i leczenie
Ból ścięgna Achillesa – najczęstsze urazy i schorzenia
Najczęstsze urazy ścięgna Achillesa obejmują: naciągnięcie, naderwanie, zerwanie, zapalenie.
Naciągnięcie i naderwanie ścięgna Achillesa
Naciągnięte ścięgno Achillesa charakteryzuje się bólem ścięgna i pięty. Może wystąpić również obrzęk i/lub krwiak. Objawy nasilają się podczas wysiłku. W przypadku naderwania ścięgna Achillesa ból jest silniejszy, a obrzęk – większy, mogą pojawiać się siniaki.
W przypadku naciągnięcia dolegliwości zwykle ustępują po kilku dniach. Pomocne mogą okazać się zimne okłady. Należy wstrzymać się od obciążania chorej nogi. Takie postępowanie jest zalecane również w przypadku naderwania ścięgna. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę że stopień naderwania może być mniejszy albo większy, a samodzielne ustalenie powagi kontuzji nie jest możliwe, w każdym przypadku odczuwania bólu w miejscu pięty zalecana jest konsultacja u specjalisty.
Przykładowo, naciągnięcie ścięgna może prowadzić do rozwinięcia się przewlekłego stanu zapalnego i sprzyjać kolejnym kontuzjom. Również naderwanie ścięgna może przyczynić się do całkowitego zerwania. Stąd tak ważne jest zwrócenie się po pomoc specjalisty w celu postawienia właściwej diagnozy oraz uzyskanie zaleceń co do postępowania z urazem.
Zapalenie ścięgna Achillesa
Zapalenie ścięgna (ostre zapalenie) i tendinoza (przewlekłe zapalenie) określane jest również jako „tendinopatia Achillesa”. Tendinopatia Achillesa charakteryzuje się bólem, stanem zapalnym i sztywnością ścięgna Achillesa. Ten stan może wystąpić u sportowców i pacjentów niebędących sportowcami, zwykle z powodu braku równowagi pomiędzy siłą mięśni a elastycznością ścięgien.
Rozpoznanie tendinopatii ścięgna Achillesa opiera się głównie na badaniu fizykalnym. Pacjenta należy oceniać w pozycji stojącej i leżącej na brzuchu pod kątem specyficznych objawów klinicznych, takich jak miejscowy ból, ogniskowa lub rozproszona wrażliwość, obrzęk i odczuwalna sztywność ścięgna Achillesa.
Testy kliniczne obejmują m.in. taką technikę: punkt maksymalnej tkliwości jest wyczuwalny, gdy kostka znajduje się w pozycji neutralnej; następnie pacjent otrzymuje polecenie aktywnego zgięcia grzbietowego i podeszwowego stawu skokowego; poprzedni obszar maksymalnej tkliwości jest ponownie wyczuwalny, gdy staw skokowy znajduje się w maksymalnym zgięciu podeszwowym i grzbietowym. Tendinopatia występuje, gdy tkliwość znacznie się zmniejsza lub zanika, gdy ścięgno jest napięte.
Skala Victoria Institute of Sports Assessment-Achilles (VISA-A) wydaje się być najszerzej akceptowaną meotdą badania bólu ścięgna Achillesa. Jest to krótka ankieta oceniająca objawy, proste testy funkcjonalne oraz zdolność do uprawiania sportu. Wynik VISA-A określa ilościowo ból i poziom aktywności. Victoria Institute of Sports Assessment-Achilles (VISA-A) pozostaje złotym standardem w ocenie bólu i funkcjonowania, ale wymaga dodatkowych badań w celu zwiększenia jego wiarygodności.
Badania obrazowe, takie jak zdjęcia rentgenowskie mogą ujawnić zwapnienia. Zdjęcia rentgenowskie są również przydatne w wykluczaniu patologicznych guzów kości.
USG jest cennym narzędziem do oceny uszkodzeń ścięgien i oceny ryzyka tendinopatii i zerwania. Może dostarczyć informacji takich jak: zwiększona grubość ścięgna Achillesa, przekrwienie związane z nadmiernym unaczynieniem itd.
Oprócz tego, że ścięgno Achillesa jest łatwo dostępne przy dużej objętości tkanki, można je dynamicznie oceniać na podstawie zakresu ruchu za pomocą ultradźwięków.
Rezonans magnetyczny (MRI) zapewnia kompleksowe informacje o stanie struktur stawowych, umożliwiając badania w wielu płaszczyznach oraz widoki statyczne i dynamiczne.
Tomografia komputerowa (CT) jest przydatna w celu wykluczenia zmian strukturalnych.
Postawienie trafnej diagnozy jest niezwykle istotne dla wyboru właściwej strategii leczenia. Stąd pamiętać należy, że są również inne schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego tkanek miękkich związane z bólem tylnej części stawu skokowego to, takie jak na przykład:
- Zapalenie kaletki tylnej kości piętowej: do zidentyfikowania w badaniu USG lub MRI.
- Zapalenie poduszki tłuszczowej Kagera: wywołuje ból palpacyjny po obu stronach kostki przed Achillesem.
- Zerwanie ścięgna Achillesa: pozytywny test Thompsona.
- Uwięzienie nerwu lub nerwiak: ból któremu towarzyszy pieczenie, mrowienie lub drętwienie. Dodatni objaw Tinela wzdłuż przebiegu nerwu łydkowego.
- Deformacja Haglunda: ostry lub przewlekły ból tylno-bocznej pięty spowodowany uwydatnieniem kości piętowej; może prowadzić do zapalenia kaletki tylnej piętowej i często wymaga chirurgicznej resekcji kości piętowej.
To może Cię zainteresować: Co oznaczają skurcze nóg (łydek, stóp) w trakcie lub po bieganiu?
Zerwanie ścięgna Achillesa
Zerwanie ścięgna Achillesa jest najczęstszym zerwaniem ścięgna kończyny dolnej. Do urazu najczęściej dochodzi u osób dorosłych w trzeciej–piątej dekadzie życia. Do urazu dochodzi głównie u osób podejmujących sporadyczną aktywność fizyczną, często nazywanych „weekendowymi sportowcami”, a najczęściej do urazów dochodzi podczas meczów piłki nożnej, gier rakietowych lub koszykówki.
Dowiedz się więcej: Kontuzje piłkarzy amatorów i zawodowców – jak często występują i jakich części ciała dotyczą?
Czynniki ryzyka zerwania ścięgna Achillesa obejmują:
- słabą kondycję przed wysiłkiem fizycznym,
- długotrwałe stosowanie kortykosteroidów,
- nadmierny wysiłek, antybiotyki,
- wcześniejszą tendinopatię Achillesa,
- cukrzycę,
- nadczynność przytarczyc,
- czynniki genetyczne.
Stąd, aby zapobiec zerwaniu ścięgna Achillesa, zaleca się odpowiednią rozgrzewkę i rozciąganie przed wysiłkiem fizycznym. Ponadto warto pamiętać, że ewentualne kontuzje to niejedyne ryzyko związane z uprawianiem sportu bez przygotowania – elementem przygotowania do regularnych treningów powinny być m.in. badania laboratoryjne, które umożliwią ocenę ogólnego stanu zdrowia. Taki zestaw badań zawiera np. Pakiet Fitness.
Ostre pęknięcia często objawiają się nagłym pojawieniem się bólu połączonego z „trzaskaniem” lub „trzaskiem” słyszalnym w miejscu urazu. Pacjenci mogą opisywać uczucie podobne do kopnięcia w podudzie. Zerwanie ścięgna Achillesa powoduje znaczny ból.
Pacjenci często zgłaszają się z ostrym bólem w okolicy ścięgna Achillesa, zwykle po uprawianiu sportu. Lekarz zapyta o objawy, w tym o ich początek i przebieg. Pytanie o wcześniejsze urazy, historię medyczną, poziom wysportowania, zawód są również niezwykle istotne. Na przykład pacjenci wysportowani i niesportowi mogą być traktowani inaczej ze względu na ich styl życia i ryzyko ponownego zerwania.
W badaniu fizykalnym pacjenci z zerwaniem ścięgna Achillesa nie mogą stanąć na palcach lub mogą wykazywać znaczne osłabienie zgięcia podeszwowego kostki. Badanie palpacyjne może ujawnić przerwanie ciągłości ścięgna lub oznaki zasinienia wokół tylnej kostki.
Badający powinien wykonać test Thompsona, aby ocenić ciągłość ścięgna Achillesa w przypadku podejrzenia zerwania. Pacjent ułożony jest w pozycji na brzuchu, z kolanem po tej samej stronie zgiętym pod kątem około 90 stopni, podczas gdy stopa i kostka pozostają w spokoju. Uciskając łydkę, badający obserwuje obecność i stopień zgięcia podeszwowego w obrębie stopy i kostki. Należy to porównać ze stroną przeciwną. Pozytywny (nieprawidłowy) test przemawia za zerwaniem ścięgna Achillesa.
Diagnoza – podobnie jak w przypadku zapalenia – powinna zostać potwierdzona w badaniach obrazowych, aby wykluczyć inne jednostki chorobowe, takie jak m.in. zapalenie kaletki Achillesa, złamanie kostki, choroba zwyrodnieniowa stawu skokowego, skręcenie kostki, urazy łydki, złamania kości piętowej, zakrzepica żył głębokich (DVT), uszkodzenie więzadła skokowo-strzałkowego.
Przeczytaj też: Pęknięta lub zerwana torebka stawowa – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie uszkodzeń torebki stawowej
Przyczyny bólu ścięgna Achillesa – podsumowanie
Urazy ścięgna Achillesa mogą dotknąć zarówno osób, uprawiających sport zawodowo, jak i amatorów. Ze względu na różną powagę urazów w przypadku odczuwania dolegliwości zalecany jest kontakt ze specjalistą w celu postawienia właściwej diagnozy, która wskaże właściwe kierunki leczenia. Bagatelizowanie dolegliwości może doprowadzić do pogłębienia problemu, zaś zareagowanie na nie w odpowiednim czasie przyczyni się do pozytywnych wyników leczenia, co niewątpliwie wpłynie na jakość życia, zaś w przypadku sportowców – sprzyja skrócenia czasu powrotu do aktywności.
Bibliografia
- Medina Pabón MA, Naqvi U. Achilles Tendinopathy. 2023 Aug 17. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 30844176.
- Shamrock AG, Dreyer MA, Varacallo M. Achilles Tendon Rupture. 2023 Aug 17. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 28613594.
- M, Jardaly AH, Kiel J. Anatomy, Bony Pelvis and Lower Limb: Achilles Tendon. 2023 Aug 8. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 29763092.
