Insulina jest hormonem anabolicznym peptydowym, którego funkcja jest kojarzona głównie z aspektem gospodarki glukozy w organizmie. W rzeczywistości hormon ten ma bezpośredni wpływ na znacznie więcej procesów biologicznych. Przeczytaj poniższy tekst i dowiedz się, co warto wiedzieć o insulinie z perspektywy osoby aktywnej fizycznie.
Spis treści:
- Co to jest insulina i jaką pełni funkcję?
- Anaboliczne działanie insuliny
- Działanie antykataboliczne insuliny
- Wpływ insuliny na budowę masy mięśniowej
- Objawy i skutki niedoboru insuliny
- Nadmiar insuliny – objawy i skutki
- Badanie poziomu insuliny u osób aktywnych fizycznie
Co to jest insulina i jaką pełni funkcję?
Insulina jest hormonem anabolicznym, który jest wytwarzany przez komórki β trzustki. Związek ten odpowiada głównie za regulację gospodarki węglowodanów, białek i tłuszczów w organizmie. Insulina ma bezpośredni wpływ na:
- transport glukozy (z krwi do komórek), czego konsekwencją jest obniżenie jej poziomu we krwi,
- syntezę glikogenu z glukozy oraz gromadzenie powstałych w ten sposób zapasów w komórkach wątroby i mięśni,
- hamowanie procesów glikogenolizy i glukoneogenezy, co zapobiega zwiększaniu poziomu glukozy we krwi,
- stymulowanie transportu kwasów tłuszczowych do tkanki tłuszczowej,
- hamowanie lipolizy, czyli rozkładu tłuszczów na kwasy tłuszczowe i glicerol,
- wspomaganie transportu aminokwasów do komórek mięśniowych,
- hamowanie procesów katabolicznych – przemian prowadzących do rozpadu m.in. białek.
Insulina działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego z innym hormonem trzustki – glukagonem. Stężenia obu związków chemicznych wzajemnie się regulują, co pozwala na sprawowanie kontroli nad metabolizmem energetycznym całego organizmu.
Sprawdź również artykuł: Profil lipidowy sportowca – dlaczego ma znaczenie?
Anaboliczne działanie insuliny
Powyższe funkcje insuliny mają kluczowe znaczenie w odniesieniu do zachodzących w organizmie przemian metabolicznych. Reakcje chemiczne tego typu mogą mieć bowiem charakterystykę anaboliczną lub kataboliczną.
Hormonami katabolicznymi są m.in. adrenalina, glukagon i kortyzol. Katabolizmem nazywany jest ogół reakcji chemicznych, w wyniku których dochodzi do rozpadu związków złożonych na cząsteczki o prostszej budowie. Efektem przemian katabolicznych są reakcje uwalniające energię.
Przeciwieństwem przemian katabolicznych jest anabolizm. Insulina jest przykładem hormonu anabolicznego – podobnie jak testosteron oraz hormon wzrostu. W przebiegu reakcji wchodzących w skład przemian anabolicznych dochodzi do przekształcania prostych substratów w związki o złożonej budowie. Przemiany anaboliczne wymagają dostarczenia energii z zewnątrz, a ze względu na charakterystykę nazywa się je również mianem wzrostowych.
Działanie anaboliczne insuliny przekłada się na wcześniej wspomniane nasilanie transportu aminokwasów do tkanek mięśniowych i wsparcie syntezy białek – proces kluczowy w kontekście mikrouszkodzeń i późniejszej regeneracji mięśni. Dodatkowo insulina stymuluje magazynowanie glikogenu w komórkach mięśniowych w momencie wyczerpania jego dotychczasowych zapasów (np. po treningu).
Działanie antykataboliczne insuliny
Wytwarzany w trzustce hormon wykazuje również działanie hamujące procesy o charakterze katabolizmu. Insulina zapobiega:
- proteolizie (rozpadowi białek),
- lipolizie (rozpadowi trójglicerydów),
- glikogenolizie (rozpadowi glikogenu).
Hamowanie wymienionych procesów ma kluczowe znaczenie dla osób aktywnych fizycznie. Zapobieganie degradacji białek – zahamowanie rozpadu na peptydy i aminokwasy – stanowi formę ochrony komórek mięśniowych, a więc również i prewencji zespołu przetrenowania. Antykataboliczne znaczenie insuliny stanowi dodatkowo wsparcie dla procesów regeneracji, czyli nieodłącznego elementu każdego planu treningowego.
Anaboliczne i antykataboliczne działanie insuliny stanowi tym samym nie tylko wsparcie dla budowania tkanki mięśniowej, lecz także i pomoc w utrzymaniu masy mięśniowej na optymalnym poziomie. Możliwości omawianego hormonu są jednak wykorzystywane w pełni wyłącznie w przypadku stosowania odpowiedniej diety, która będzie dostosowana do rodzaju i intensywności aktywności ruchowej.
Wpływ insuliny na budowę masy mięśniowej
Korzystny wpływ insuliny na efekty budowania masy mięśniowej ma istotne znaczenie w środowisku osób trenujących. Wyróżnić można bowiem działania, które pozwalają na naturalne, bezpieczne podniesienie poziomu tego hormonu. Jest to możliwe poprzez m.in.:
- zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę po treningu, np. poprzez spożywanie posiłków z dużą zawartością łatwo przyswajalnych węglowodanów oraz białka,
- przyjmowanie cukrów prostych wyłącznie w pierwszej części dnia oraz tuż po zakończonym treningu,
- uprawianie regularnej, dostosowanej do możliwości aktywności fizycznej.
Przyjmowanie insuliny syntetycznej – bez wyraźnego wskazania medycznego – jest natomiast uważane za metodę dopingową. Takie działanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia stanów hipoglikemii oraz insulinooporności, prowadzi do nadmiernych przyrostów tkanki tłuszczowej i może indukować choroby.
Zobacz artykuł na naszym blogu: Białko w diecie sportowca
Objawy i skutki niedoboru insuliny
Niedobór insuliny jest bezpośrednią przyczyną poważnych zaburzeń metabolicznych i towarzyszy najczęściej cukrzycy typu 1 oraz 2. Objawy kliniczne hiperglikemii obejmują wówczas m.in.:
- wzmożone pragnienie,
- wielomocz,
- suchość skóry,
- uczucie ogólnego osłabienia,
- zaburzenia widzenia.
Do niebezpiecznych konsekwencji niedoboru insuliny zalicza się także utratę masy ciała pomimo zwiększonego apetytu, ketonemię oraz ketonurię. Przetrwały niedobór insuliny wiąże się natomiast z takimi stanami, jak np.:
- ryzyko rozwoju ketozy oraz chorób sercowo-naczyniowych (miażdżyca, udar mózgu, zawał mięśnia sercowego),
- uszkodzenie nerek (nefropatia cukrzycowa), naczyń krwionośnych siatkówki oka (retinopatia cukrzycowa) oraz nerwów obwodowych (neuropatia cukrzycowa),
- tendencja do powstawania zmian skórnych (np. owrzodzeń).
Nadmiar insuliny – objawy i skutki
Konsekwencją nadmiaru insuliny jest hipoglikemia, czyli patologiczny spadek poziomu glukozy we krwi. Objawy mogą wówczas obejmować:
- uczucie ogólnego osłabienia,
- drżenie kończyn,
- zawroty głowy,
- nerwowość oraz uczucie lęku,
- utratę koncentracji,
- zaburzenia widzenia,
- utratę przytomności.
Długotrwałe skutki nadmiaru insuliny mogą prowadzić m.in. do rozwoju cukrzycy typu 2, zespołu metabolicznego oraz chorób sercowo-naczyniowych.
Badanie poziomu insuliny u osób aktywnych fizycznie
Badanie poziomu insuliny stanowi podstawę w przebiegu diagnostyki cukrzycy. Procedurę tę powinny wykonywać regularnie osoby należące do grupy ryzyka zachorowania na cukrzycę oraz aktywne pod względem fizycznym. Monitorowanie poziomu insuliny dostarcza bowiem wartościowych informacji, dzięki którym możliwe jest dostosowywanie obciążeń treningowych (szczególnie w przypadku aktywności o charakterze siłowej) do aktualnie stosowanej diety.
Jeśli zależy Ci na budowaniu tkanki mięśniowej lub utrzymaniu masy ciała na aktualnym poziomie, to regularnie badaj poziom insuliny we krwi i osiągaj kolejne etapy planu treningowego w sposób efektywny oraz bezpieczny dla Twojego organizmu.
opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia:
- Zierath JR. Invited Review: Exercise training-induced changes in insulin signaling in skeletal muscle. Journal of Applied Physiology. 2002 Aug 1;93(2):773–81.
- Interna Szczeklika 2024. Gajewski P, Jaeschke R. Kraków. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna. 2024.
- Fizjologia człowieka z elementami patologii. Skrypt dla licencjackich kierunków medycznych, red. Hanna Krauss, Przemysław Sosnowski [Internet]. Poznańska Akademia Medyczna im. Księcia Mieszka I. 2022 [cited 2024 Nov 17].
- Mul JD, Stanford KI, Hirshman MF, Goodyear LJ. Exercise and Regulation of Carbohydrate Metabolism. Progress in Molecular Biology and Translational Science. 2015 Aug 20;135(135):17–37.
