Tendinopatia nadkłykcia bocznego kości ramiennej – nazywana potocznie „łokieć tenisisty” – jest bardzo częstą przyczyną bólu łokcia. Zazwyczaj jest kontuzją przeciążeniową, wynikającą przede wszystkim z powtarzającego się obciążenia ręki podczas wykonywania zadań i czynności wymagających ruchu nadgarstka. Łokieć tenisisty występuje u 1–3% populacji w wieku 35–54 lat. Schorzenie to dotyka w równym stopniu mężczyzn i kobiety.
Spis treści:
- Kogo może dotknąć łokieć tenisisty?
- Przyczyny i objawy łokcia tenisisty
- Łokieć tenisisty – diagnoza
- Na czym polega leczenie łokcia tenisisty?
- Łokieć tenisisty – podsumowanie
Kogo może dotknąć łokieć tenisisty?
Potoczna nazwa tej jednostki chorobowej sugeruje, że najbardziej narażeni na nią są zawodowi tenisiści. Jednak w grupie ryzyka nie znalazły się jedynie osoby, uprawiające ten rodzaj aktywności (tenisiści stanowią zaledwie 10% populacji pacjentów).
Diagnozuje się ją również u sportowców grających w squasha, badmintona, golf. Łokieć tenisisty to choroba, która dotyka również osoby ze sportem wcale niezwiązane. Narażone na nią bowiem są osoby, wykonujące w pracy lub życiu codziennym zajęcia, przy których wymagany jest podobny ruch nadgarstka. Takie ruchy to zgięcie, wyprost i rotacja, wymagane np. przy pisaniu na klawiaturze, wkręcaniu śrubek, używaniu maszyny do szycia.
W populacji ogólnej czynnikami ryzyka rozwoju tej choroby są też:
- palenie,
- otyłość,
- powtarzalny ruch nadgarstka przez co najmniej dwie godziny dziennie,
- intensywna aktywność (obciążenia fizyczne powyżej 20 kg).
Po wyleczeniu istnieje ryzyko nawrotów.
Przyczyny i objawy łokcia tenisisty
Początek choroby ma najczęściej charakter ukryty, określany często jako „podstępny”. Ból zwykle pojawia się od jednego do trzech dni po przeciążeniu nadgarstka. Często powodem jest:
- nietypowa aktywność, w tym użycie nowego sprzętu lub nietypowe okoliczności treningu, takie jak niezwykle intensywny lub długotrwały trening sportowca;
- ostry uraz lub nadwyrężenie, np. wskutek podniesienia ciężkiego przedmiotu lub wykonania mocnego zamachu bekhendowego w tenisie.
Łokieć tenisisty zwykle objawia się bólem w bocznej części łokcia, bólem przy wyprostowaniu nadgarstka i zmniejszoną siłą chwytu. W cięższych przypadkach może promieniować do barku. Ból zazwyczaj nasila się podczas aktywności, a ustępuje po odpoczynku. Stopień nasilenia bólu może być różny. Łagodny dyskomfort może występować podczas wykonywania czynności obciążających, takich jak gra w tenisa lub wielokrotne używanie narzędzi ręcznych. Z kolei bardzo silny ból może pojawić się przy wykonywaniu prostych czynności, takich jak podnoszenie i trzymanie filiżanki kawy.
Łokieć tenisisty – diagnoza
Rozpoznanie choroby ma głównie charakter kliniczny. Niezwykle ważna jest szczegółowa ocena, obejmująca wywiad i badanie przedmiotowe. Cechą charakterystyczną badania przedmiotowego jest miejscowa tkliwość, a objawy znajdują potwierdzenie przy wykonywaniu testów diagnostycznych. Testy te opierają się głównie na biernym rozciąganiu wspólnego prostownika lub aktywnym zaangażowaniu tych mięśni.
Najszerzej akceptowanymi i stosowanymi testami są testy Cozena, Milla i Maudsleya. Są one wykorzystywane przez lekarzy i fizjoterapeutów celem postawienia diagnozy. Podczas testu specjalista sprawdza dotykiem nadkłykieć boczny, a pozycja pacjenta zależy od wybranej metody diagnostycznej.
W literaturze pojawiają się doniesienia o nowych testach, pozwalających na samodzielne dokonanie oceny objawów przez pacjenta. To na przykład test „selfie”, którego celem jest samodzielna ocena przez pacjenta bólu w bocznej części łokcia. Aby go wykonać, pacjent symuluje wykonanie zdjęcia telefonem komórkowym.
Niezależnie od rozwoju technologii i postępów w metodach diagnozowania łokcia tenisisty, rozpoznanie i leczenie tej jednostki chorobowej powinno odbywać się pod kontrolą lekarza i jego zespołu, w skład którego wchodzą inni specjaliści, w tym fizjoterapeuci, trenerzy.
Warto także zauważyć, że podczas badania nie powinny występować żadne objawy korzeniowe (sugerujące ucisk na korzenie nerwowe), ani drętwienia/mrowienia. Objawy te sugerują alternatywny proces, taki jak ucisk nerwu promieniowego, chociaż te schorzenia mogą współistnieć.
Łokieć tenisisty jest diagnozą kliniczną i obrazowanie często nie jest konieczne. Jednak lekarz może rozważyć wykonanie serii radiogramów łokcia (w odcinku przednio-tylnym i bocznym), jeśli na podstawie wywiadu i/lub badania fizykalnego podejrzewane są inne urazy lub stany.
W badaniu ultrasonograficznym często stwierdza się:
- zwapnienia,
- pęknięcia wewnątrz substancji,
- wyraźną nieregularność nadkłykcia bocznego,
- pogrubienie i niejednorodność ścięgna prostownika wspólnego.
Wykonanie badania krwi (pełna morfologia krwi, szybkość sedymentacji erytrocytów, czynnik reumatoidalny i autoprzeciwciała) jest zasadne dla postawienia ostatecznej diagnozy i wykluczenia lub potwierdzenia istnienia/współistnienia innych jednostek chorobowych.
Na czym polega leczenie łokcia tenisisty?
Leczenie tendinopatii nadkłykcia bocznego kości ramiennej – nazywanej potocznie „łokieć tenisisty” – zasadniczo nie wymaga zabiegów chirurgicznych i często obejmuje kombinacje metod nieoperacyjnych.
Ważne jest przede wszystkim zidentyfikowanie czynników, które go wywołały i – w miarę możliwości – ich wyeliminowanie. W przypadku podejrzenia tej jednostki chorobowej należy zgłosić się do lekarza lub fizjoterapeuty celem postawienia diagnozy i opracowania planu leczenia.
Wyłącznie osoby wykonujące te zawody medyczne są w stanie przeprowadzić dokładne badanie, zlecić odpowiednie terapie oraz pomóc w identyfikacji czynników wywołujących dolegliwości.
Łokieć tenisisty – leczenie nieoperacyjne
Postępowanie pierwszego rzutu w leczeniu łokcia tenisisty najczęściej obejmuje:
- odpoczynek,
- modyfikację aktywności,
- odpowiednie leczenie zachowawcze, do którego należą m.in. fizjoterapia, fizykoterapia, zastrzyki z kortykosteroidów, ortezy i szyny, terapia osoczem bogatopłytkowym.
W ramach fizjoterapii mogą być zastosowane takie zabiegi, jak suche igłowanie, fala uderzeniowa, odpowiednie ćwiczenia. Ponadto istnieją innowacyjne techniki małoinwazyjne, takie jak przezskórna elektroliza. Polega ona na zastosowaniu miejscowego, przezskórnego, ciągłego prądu galwanicznego za pomocą igły do akupunktury pod kontrolą USG. Igła przekazuje prąd bezpośrednio do zdegenerowanej tkanki, wywołując reakcję zapalną prowadzącą do jej regeneracji poprzez proliferację nowych włókien kolagenowych w uszkodzonej tkance.
Aby złagodzić ból, można zastosować lód (krioterapia). Terapia manualna i trening siłowy to dwie metody leczenia fizjoterapeutycznego, które dają największe korzystne efekty. Ich uzupełnienie innymi zabiegami, takimi jak fala uderzeniowa, bandażowanie oraz inne metody kompresowe czy kinesiotaping (oklejanie specjalnymi, elastycznymi taśmami ściśle określonych obszarów ciała) może ułatwić osiągnięcie celów terapeutycznych.
Pacjenci powinni też otrzymać zalecenia dotyczące profilaktyki i optymalnego biomechanicznego ruchu stawu łokciowego, aby zapobiec nadwyrężeniom i nadmiernemu przeciążeniu przedramienia i łokcia. Przykładowe wskazówki to:
- unikaj skrajnych ruchów zarówno w wyproście, jak i zgięciu.
- unikaj powtarzalnych ruchów dłoni i nadgarstków oraz rób przerwy od takich czynności, jeśli ich wykonanie jest konieczne.
- unikaj opuszczania ciężkich przedmiotów z ramieniem przy pełnym wyproście; wykonuj zadania lub podnoś ciężary z częściowo zgiętym łokciem.
- używaj obu rąk do trzymania ciężkich narzędzi.
- ogranicz powtarzające się ruchy chwytania.
- jeśli ruch powoduje powrót bólu, unikaj go i zgłoś się do specjalisty, pod którego kontrolą pozostajesz.
Jeśli ból nie ustępuje po leczeniu zachowawczym, należy rozważyć bardziej zaawansowane lub inwazyjne techniki, takie jak:
- podanie osocza bogatopłytkowego (wykorzystanie własnych komórek pacjenta),
- iniekcji toksyny botulinowej,
- proloterapia dekstrozą (ostrzykiwanie zmienionych chorobowo obszarów odmianą glukozy).
Łokieć tenisisty – leczenie operacyjne
W leczeniu łokcia tenisisty operację należy traktować jako ostateczność. Wskazuje się, że przed rozważeniem leczenia chirurgicznego należy podjąć próbę długotrwałego leczenia nieoperacyjnego (tj. od 6 do 12 miesięcy).
Łokieć tenisisty – podsumowanie
Łokieć tenisisty jest zjawiskiem bardzo powszechnym w społeczeństwie i może wystąpić podczas uprawiania wielu rodzajów sportów, jak również przy wykonywaniu codziennych aktywności. Rokowanie w przypadku łokcia tenisisty jest na ogół dobre. U większości pacjentów ból zostanie złagodzony w ciągu 12 miesięcy leczenia zachowawczego. Edukacja pacjenta i przestrzeganie planu leczenia jest kluczem do leczenia tego zaburzenia.
U pacjentów, a w szczególności tych, którzy nie realizują planu leczenia, często dochodzi do nawrotu objawów. Pomimo pojawiających się trendów i metod samodzielnej diagnozy, rozpoznanie i leczenie łokcia tenisisty powinno odbywać się pod kontrolą zespołu medycznego, co zapewni postawianie trafnej diagnozy oraz pozwoli wykluczyć lub potwierdzić istnienie ewentualnych chorób współistniejących.
Dużą rolę w leczeniu odgrywa współpraca specjalistów, w tym lekarza, fizjoterapeuty oraz trenera, a wykonanie badań krwi może dostarczyć korzystnych informacji do postawienia diagnozy i ułożenia planu leczenia.
Piśmiennictwo
- Buchanan BK, Varacallo M. Lateral Epicondylitis (Tennis Elbow). 2023 Aug 4. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 28613744.
- Rodríguez-Huguet M, Góngora-Rodríguez J, Lomas-Vega R, Martín-Valero R, Díaz-Fernández Á, Obrero-Gaitán E, Ibáñez-Vera AJ, Rodríguez-Almagro D. Percutaneous Electrolysis in the Treatment of Lateral Epicondylalgia: A Single-Blind Randomized Controlled Trial. J Clin Med. 2020 Jul 1;9(7):2068. doi: 10.3390/jcm9072068. PMID: 32630241; PMCID: PMC7408752.
- Landesa-Piñeiro L, Leirós-Rodríguez R. Physiotherapy treatment of lateral epicondylitis: A systematic review. J Back Musculoskelet Rehabil. 2022;35(3):463-477. doi: 10.3233/BMR-210053. PMID: 34397403.
- Factor, S.; Snopik, P.G.; Albagli, A.; Rath, E.; Amar, E.; Atlan, F.; Morag, G. The “Selfie Test”: A Novel Test for the Diagnosis of Lateral Epicondylitis. Medicina 2023, 59, 1159. https://doi.org/10.3390/medicina59061159
