Objawy zespołu przetrenowania
Do najczęściej rejestrowanych zespołów klinicznych zespołu przetrenowania zalicza się: nerwicowy, kardiologiczny, wegetatywno-dystoniczny, mieszany.
Zespół nerwicowy charakteryzuje się różnorodnością subiektywnych odczuć: ogólnym osłabieniem, zmęczeniem, drażliwością, wybuchowością, niestabilnością nastroju, który może być gwałtownie obniżony lub nieodpowiednio podwyższony, aż do euforii. Często zmienia się podejście do treningów, a motywacja spada. Mogą występować różne przejawy stanów obsesyjnych: myśli o niemożności osiągnięcia jakichkolwiek rezultatów, bezużyteczność treningu, lęki (fobie). Zaburzenie rytmów dobowych: u sportowców szczyt wydajności jest opóźniony, trudno jest zasnąć wieczorem i obudzić się rano, struktura snu jest zaburzona. Utrata masy ciała i utrata apetytu są bardzo częste, chociaż utratę masy ciała można zaobserwować również u sportowców ze zwiększonym apetytem.
Zespół sercowy charakteryzuje się głównie bólem, który często jest zlokalizowany w lewej połowie klatki piersiowej (prawdopodobnie promieniuje do lewego ramienia i łopatki). Ból ma najróżniejszy charakter, zwykle jest bolesny. W tym przypadku często odnotowuje się natychmiastowe uczucie „przebijania”. Jeśli ból pojawia się podczas wysiłku fizycznego, po jego ustaniu pozostaje prawie niezmieniony. Częściej jednak ból pojawia się po stresie fizycznym, a zwłaszcza emocjonalnym. Charakteryzuje się nasilonym bólem w stanie długotrwałego spoczynku i zanikiem pod obciążeniami, nawet ekstremalnymi. Bardzo typowe połączenie bólu z dolegliwościami związanymi z dusznością, uczuciem braku powietrza w spoczynku, które okazuje się typowym „uczuciem niezadowolenia z wdechu” – jedną z charakterystycznych dolegliwości nerwicowych.
Zespół autonomiczno-dystoniczny jest wyrazem dysocjacji funkcji różnych części autonomicznego układu nerwowego (a dokładniej układu neuroendokrynnego). Najdobitniej objawia się to nieodpowiednim typem reakcji, przede wszystkim układu sercowo-naczyniowego, na aktywność fizyczną i inne testy funkcjonalne. Przy nadmiernej ilości pracy na tle wysokiego poziomu wytrzymałości może wystąpić sytuacja, gdy sportowiec przy dużych możliwościach fizjologicznych i niemal całkowitym braku objawów patologicznych, nie jest w stanie osiągać wysokich wyników.
Zespół przetrenowania – diagnostyka
Rozpoznanie zespołu przetrenowania stawia się głównie poprzez wykluczenie wszystkich innych możliwości etiologicznych. Kiedy sportowiec zgłasza się ze zmęczeniem, zmianami nastroju i zmniejszoną wydajnością, czemu towarzyszą częstsze kontuzje i zwiększone bóle, różnicowanie powinno uwzględniać między innymi poważną depresję lub inne zaburzenie psychiczne, anemię, mononukleozę, niedoczynność tarczycy, cukrzycę, chorobę nadnerczy, zaburzenia odżywiania i zapalenie wątroby. Objawy kliniczne i endokrynologiczne zespołu przetrenowania mogą przypominać inne choroby wymienione powyżej u ludzi, co niezwykle utrudnia rozpoznanie. W literaturze podkreśla się, że pierwszym krokiem powinno być wykluczenie infekcji ogólnoustrojowych, takich jak mononukleoza i zaburzenia równowagi kalorycznej. Następnie choroby organiczne można wyeliminować za pomocą badań krwi i prowokacji lekami.
Po zebraniu dokładnego wywiadu lekarz może postawić diagnozę kliniczną zespołu przetrenowania na podstawie wykazania, przede wszystkim:
- obniżonej wydajności pomimo odpowiedniego odpoczynku,
- zmian nastroju
- braku innych przyczyn słabszych wyników.
W literaturze zaleca się następujące postępowanie: jeśli pacjent zgłasza obniżoną wydajność, ale nie próbował odpoczywać dłużej niż 2–3 tygodnie, nie należy stawiać diagnozy zespołu przetrenowania. Jeśli pacjent nie wraca do zdrowia po odpowiednim odpoczynku trwającym co najmniej 2 tygodnie, zdiagnozowanie zespołu przetrenowania uznaje się za wysoce prawdopodobne. Wówczas niezbędne jest dokonanie kompleksowej oceny przez lekarza.
U osób z zespołem przetrenowania występuje wiele zmian biochemicznych i hormonalnych, które mogą być przydatne w diagnozie po uwzględnieniu konkretnych zależności. Brak jednoznacznych markerów diagnostycznych zespołu przetrenowania jest ewidentny w świetle ostatnich badań w tej dziedzinie. Istnieje kilka testów, takich jak kinaza kreatynowa (CK), zmienność rytmu zatokowego (HRV) i stężenie mleczanów we krwi, które są obiecujące w ramach grupy testów pozwalających wykryć zespołu przetrenowania na wczesnym etapie. Pomimo rozbieżności w wynikach badań naukowych, podkreśla się, że dwoma najważniejszymi czynnikami pozwalającymi na wczesną identyfikację zespołu przetrenowania jest monitorowanie HRV i poziomu stężenia mleczanu we krwi. Wskazuje się nawet, że same te dwa parametry są w stanie sklasyfikować 89,5% przypadków zespołu przetrenowania.
W innych pracach naukowych, najczęściej ocenianym biomarkerem był podstawowy poziom hormonów, definiowany jako poziom hormonów w stanie spoczynku, najczęstsze zmiany hormonalne obserwowane w zespole przetrenowania – w porównaniu ze zdrowymi sportowcami występowały: obniżony stosunek testosteronu do estradiolu w surowicy, zmniejszony poziom testosteronu w krążeniu, podwyższony poziom estradiolu w surowicy, podwyższony poziom kortyzolu w osoczu i ślinie, podwyższony poziom katecholamin wydawanych w nocy w moczu, podwyższony poziom hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) w osoczu, obniżone stężenie prolaktyny (PRL) w surowicy i obniżone stężenie hormonu wzrostu (GH) w surowicy.
Różnorodność narzędzi i biomarkerów podkreśla fakt, że zespół przetrenowania wpływa na wiele układów organizmu. Ta różnorodność może również potwierdzać hipotezę, że zespół przetrenowania jest heterogenną jednostką kliniczną, której objawy różnią się u poszczególnych sportowców. Zdiagnozowanie zespołu przetrenowania może być trudne i skomplikowane. Objawy mogą się różnić w zależności od uprawianego sportu i indywidualnych cech zawodnika. Największym wyzwaniem w rozpoznaniu zespołu przetrenowania jest to, że zwykle rozwija się on podstępnie przez miesiące. Choć zespołu przetrenowania przejawia się różnymi objawami, badacze zaczynają pełniej rozumieć tę złożoną chorobę. Osoby znajdujące się w grupie ryzyka przetrenowania są wcześniej identyfikowane, co daje lepsze wyniki leczenia oraz szybszy powrót do zdrowia.
Piśmiennictwo
- Carrard J, Rigort A-C, Appenzeller-Herzog C, et al. Diagnosing Overtraining Syndrome: A Scoping Review. Sports Health. 2022;14(5):665-673. doi:10.1177/19417381211044739
- Weakley, J., Halson, S. L., & Mujika, I. (2022). Overtraining Syndrome Symptoms and Diagnosis in Athletes: Where Is the Research? A Systematic Review. International Journal of Sports Physiology and Performance, 17(5), 675-681. Retrieved Feb 18, 2024, from https://doi.org/10.1123/ijspp.2021-0448
- Carfagno, David G. DO, CAQSM1; Hendrix, Joshua C. MS-III2. Overtraining Syndrome in the Athlete: Current Clinical Practice. Current Sports Medicine Reports 13(1):p 45-51, January/February 2014. | DOI: 10.1249/JSR.0000000000000027
