Sportowcy są grupą narażoną na wiele czynników stresowych (obciążenia treningowe, problemy ze snem, podróże, stres psychiczny), które mogą zwiększać ryzyko kontuzji, chorób lub powodować nadmierne zmęczenie.

Kompleksowe podejście do analizy markerów krwi w sporcie, właściwe profilowanie i monitorowane, daje możliwości wglądu w stan odżywienia i fizjologiczny sportowca. Dane, które można uzyskać z badań krwi w połączeniu z monitorowaniem obciążeń treningowych i innymi danymi zbieranymi o zawodnikach pomagają uniknąć przetrenowania, zmniejszyć ryzyko kontuzji i chorób.

Jakich informacji dostarczają badania krwi u sportowców?

Podstawowymi problemami, które można stwierdzić na podstawie wyników badań krwi, to:

• obniżony poziom witamin,
• zaburzenie gospodarki żelazowej i niedokrwistość,
• obniżona dostępność energii,
• przewlekły stan zapalny,
• zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Należy pamiętać, że standardowe normy w diagnostyce klinicznej mogą mieć ograniczone zastosowanie w sporcie. Jednak specyficzne zakresy dla sportowców umożliwiają identyfikację istotnych problemów w organizmie, co może wpływać na strategie zapobiegania chorobom i kontuzjom, styl odżywiania i metody regeneracji. 

Zespół medyczny (lekarze, fizjoterapeuci, dietetycy, masażyści, trenerzy motoryczni, fizjolodzy wysiłku) zajmując się sportowcami ma na celu ochronę lub poprawę stanu zdrowia sportowca, zmniejszenie ryzyka kontuzji i zachorowań, jednocześnie próbując zmaksymalizować wzrost parametrów poprawiających wyniki zawodników.

Poziom obciążeń treningowych, dieta czy regeneracja są modyfikowane w procesie treningowym. Celem monitorowania sportowców można stosować subiektywne narzędzia do monitorowania, jednak obarczone są one czynnikami obniżającymi skuteczność przez niedokładność, fałszowanie lub przestrzeganie w czasie. Badania krwi umożliwiają obiektywne pomiary. Należy jednak pamiętać, że niewłaściwy dobór parametrów lub nieregularne pobieranie próbek też mogą wpływać na jakość danych.

Dowody dotyczące markerów w badaniach krwi w sporcie są zbierane od ponad 30 lat. W artykule przedstawię niektóre z nich, które z perspektywy praktyka zajmującego się sportowcami mają bardzo istotne znaczenie.

Żelazo

Odpowiednie spożycie i prawidłowe zapasy żelaza są podstawa erytropoezy (wytwarzania czerwonych krwinek) oraz utrzymaniu lub wzrostu całkowitej masy hemoglobiny podczas treningu wytrzymałościowego. Niskie zapasy żelaza mogą prowadzić do niedokrwistości mikrocytarnej, co ma ogromny wpływ na pogorszenie wydolności. Szczególną uwagę należy zwrócić na kobiety, które są narażone na utratę krwi w trakcie menstruacji. Stan żelaza jest zwykle oceniany poprzez pomiar ferrytyny w surowicy, która jest najlepszym wskaźnikiem magazynowania żelaza. Dodatkowo wykorzystywanymi parametrami są MCV (średnia objętość erytrocytu), transferyna, żelazo i TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza) i całkowitej masy hemoglobiny.

Witamina D

Witamina D odgrywa kluczową rolę w utrzymywaniu prawidłowego poziomu wapnia i fosforu we krwi poprzez działanie w jelitach, nerkach i kościach. Witamina D reguluje poziom wapnia we krwi, zwiększając jego wchłanianie w jelicie lub zwiększając uwalnianie wapnia z kości. Przez długi czas uważano, że regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej to główna funkcja witaminy D. Obecnie mamy świadomość, że receptory witaminy D znajdują się w większości narządów, w tym w mięśniach szkieletowych, co poszerza zakres działania witaminy D. Stwierdzono związek niedoboru witaminy D z wieloma chorobami, m.in. rakiem jelita grubego, cukrzycą, stwardnieniem rozsianym, nadciśnieniem tętniczym, zawałem serca czy udarem mózgu. U osób starszych niedobór witaminy D prowadzi do sarkopenii – osłabienia siły i zmniejszenia masy mięśniowej. Niski poziom witaminy D jest powszechnym problemem w naszej szerokości geograficznej, gdzie ekspozycja na światło słoneczne jest niewielka. Poziom witaminy D jest łatwo oznaczalny i można go skutecznie korygować.

Prawidłowy bilans energetyczny

Utrzymanie prawidłowego bilansu energetycznego ma znaczenie dla uniknięcia wielu negatywnych skutków związanych z niedoborem energii, w tym bardzo niebezpiecznego dla zdrowia Zespołu względnego niedoboru energii (RED-S)! Istnieje kilka hormonów peptydowych i cytokin, które są wskaźnikami dostępności energii: leptyna, grelina, interleukina 6, TNF-alfa i fT3 (całkowita trójjodotyronina). FT3 została powiązana ze stanem energetycznym i adaptacją treningową u pływaczek (Vanheest i in., 2014) i wyraźnie odpowiada na zmniejszone spożycie energii u mężczyzn (Friedl i in., 2000). Testosteron również spada wraz z niedoborem energii (Friedl i wsp., 2000) i jest szybko przywracany wraz ze zwiększonym spożyciem węglowodanów w diecie (Lane i wsp., 2010).

Monitorowanie biomarkerów w celu informowania o obciążeniu treningowym

Zrozumienie, kiedy zwiększyć obciążenie treningowe, a kiedy je zmniejszyć, jest nieustannym wyzwaniem dla trenerów i sportowców. Korzystanie z badań krwi w punktach opieki (POC) daje możliwość uzyskania szybkich wyników, które mogą być natychmiast dostępne dla naukowców zajmujących się sportem w celu oceny regeneracji, jeśli są konsekwentnie zbierane. Biomarkery stresu oksydacyjnego (np. wodoronadtlenki lipidowe i białkowe, izoprostany, karbonylki białek), zapalenia (np. IL-6, białko C-reaktywne), uszkodzeń mięśni (np. kinaza kreatynowa) i napędu hormonalnego (np. testosteron, kortyzol) pomogą podjąć decyzję o zwiększeniu lub zmniejszeniu obciążenia treningowego. Niestety tylko kilka z nich jest dostępnych jako testy POC.

Ryzyko urazu i choroby

W grupach sportowców wyczynowych mężczyzn i kobiet biegaczy długodystansowych niski poziom fT3 i niski poziom testosteronu jest powiązany ze zwiększonym ryzykiem kontuzji (Heikura i in., 2018). W szczególności sportowcy płci męskiej z wartościami testosteronu w dolnych zakresach norm mieli 4,5-krotnie wyższy wskaźnik złamań stresowych (Heikura i wsp., 2018). Co ciekawe, ci sportowcy znajdowali się w normalnym zakresie klinicznym dla testosteronu, co pokazuje, jak ważna jest analiza prowadzona przez doświadczonego lekarza sportowego! Te biomarkery dostarczają obiektywnych danych, które informują o strategiach regeneracji, na przykład poprawiając schemat spożycia węglowodanów w celu rozwiązania problemu nieprawidłowego stanu energetycznego.

Podsumowanie

Wybierając optymalne parametry w badaniach krwi, można kompleksowo profilować sportowca. Odpowiedni monitoring powinien być wykonywany kilka razy w roku i dobrany w zależności od charakteru wysiłku, cyklu treningowo-startowego, problemów zdrowotnych, suplementacji, diety czy przewlekłych problemów zdrowotnych. Przy częstych badaniach ważne jest, aby próbka krwi była możliwie jak najmniejsza, żeby nie zwiększać utraty żelaza.

Dla prawidłowego profesjonalnego podejścia w sporcie ważne jest, aby badania krwi były połączone z innymi danymi tj. fizycznymi, metabolicznymi i subiektywnymi, co daje możliwość pozytywnego wpływy na rozwój sportowy.