Uszkodzenia mięśni są jednymi z najczęstszych kontuzji w sporcie. Aż 10 do 55% wszystkich odniesionych urazów to właśnie uszkodzenia tkanek mięśniowych. Kontuzje mięśni mogą być spowodowane stłuczeniem, naderwaniem lub rozerwaniem mięśnia. Ponad 90% wszystkich urazów związanych ze sportem to stłuczenia lub naderwania, rozerwania mięśni są rzadkimi urazami.

Poziomy enzymów lub białek mięśni szkieletowych we krwi są wskaźnikami stanu funkcjonalnego tkanki mięśniowej i mogą znacznie różnić się zarówno w warunkach patologicznych, jak i fizjologicznych. Kinaza kreatynowa, dehydrogenaza mleczanowa, aldolaza, mioglobina, troponina, aminotransferaza asparaginianowa oraz anhydraza węglanowa CAIII są najbardziej przydatnymi wskaźnikami uszkodzenia mięśni. Ponieważ różne wskaźniki dostarczają bardziej złożonego obrazu stanu mięśni, zalecane jest korzystanie z więcej niż jednego badania, aby uzyskać lepszą ocenę stresu mięśniowego. Wyniki badań należy omówić z lekarzem, aby mieć lepszy pogląd na kontuzje a tym samym lepiej zaplanować jej leczenie.

Rodzaje uszkodzeń mięśnia

Stłuczenie mięśnia występuje, gdy jest on nagle poddany silnemu, ciśnieniowemu działaniu, takiemu jak bezpośrednie uderzenie. Naciągnięcie mięśnia, znane również jako naderwanie mięśnia, to uraz, który występuje, gdy mięsień jest poddawany nadmiernemu działaniu sił rozciągających, prowadzącym do przeciążenia miocytów (komórek mięśniowych) i w rezultacie do ich rozerwania w okolicach połączenia mięśniowo-ścięgnistego. To jedna z najczęstszych kontuzji mięśni, która może wystąpić w wyniku różnych czynników, takich jak intensywny wysiłek fizyczny, nagłe ruchy, brak rozgrzewki przed treningiem czy nieprawidłowe wykonywanie ćwiczeń.

Urazy mięśniowe mają różne stopnie nasilenia:

• Łagodne (pierwszego stopnia) urazy mięśniowe – To drobne uszkodzenia włókien mięśniowych. Objawy obejmują dyskomfort, lekki obrzęk, któremu towarzyszy brak lub jedynie minimalna utrata siły i ograniczenie ruchomości.

• Umiarkowane (drugiego stopnia) urazy mięśniowe –  Charakteryzują się większym uszkodzeniem mięśnia, co może prowadzić do umiarkowanego bólu, znacznego obrzęku i wyraźnej utraty funkcji.

• Ciężkie (trzeciego stopnia) urazy mięśniowe –  To głębokie i znaczne uszkodzenie mięśnia, powodujące silny ból, znaczny obrzęk oraz znaczne ograniczenie zdolności ruchowej. W przypadku poważnego naderwania może być konieczne leczenie chirurgiczne.

Objawy naderwania mięśnia

Objawy naderwania są dosyć typowe, natomiast ich natężenie różni się w zależności od stopnia uszkodzenia.

Oto objawy, które mogą występować w przypadku naderwania mięśnia:

• Ból – naderwanie mięśnia zazwyczaj wiąże się z ostrym bólem, który może być odczuwany zarówno podczas aktywności fizycznej, jak i w spoczynku. Intensywność bólu zależy od stopnia naderwania. Naderwany mięsień może być też bardziej wrażliwy na dotyk, a uciskanie go powoduje dyskomfort.
• Obrzęk – obszar wokół uszkodzonego mięśnia może być obrzmiały z powodu gromadzenia się płynu limfatycznego lub krwi w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych.
• Siniaki – w przypadku naderwania mięśnia, zwłaszcza gdy dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, może wystąpić siniak.
• Trudności w ruchu – naderwanie mięśnia może prowadzić do ograniczenia zakresu ruchu w danym stawie lub obszarze ciała. Pewne ruchy mogą być bolesne lub trudne do wykonania.
• Sztywność – naderwanie mięśnia może powodować uczucie sztywności w obszarze uszkodzenia.

W przypadku poważnych urazów lub jeśli objawy utrzymują się, zawsze zaleca się skonsultowanie się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i ustalenia planu leczenia.

Diagnoza

Diagnoza urazu mięśniowego zaczyna się od dokładnego wywiadu na temat okoliczności wystąpienia urazu, a następnie badania klinicznego, obejmującego oględziny i palpacyjne badanie mięśni, a także testy funkcjonalne.

Oprócz badania klinicznego możemy również skorzystać z pomocy badań obrazowych. Ultrasonografia jest najpowszechniejszą metodą do klinicznej diagnozy urazów mięśni, ponieważ jest stosunkowo tania i skuteczna, należy jednak pamiętać, że wyniki takiego badania w dużej mierze zależą od operatora aparatu USG. Oprócz USG możemy również wykonać rezonans magnetyczny (MRI), które może dokładnie potwierdzić bądź wykluczyć istnienie urazu mięśniowego, a także zapewnia bardzo szczegółową charakteryzację zmiany.

Podsumowując, kliniczna diagnoza urazu mięśniowego jest wystarczająca w większości przypadków, ale ultrasonografia oraz MRI mogą być uważane za ważne narzędzia, jeśli zachodzi potrzeba dokładniejszej charakteryzacji urazu.

Leczenie

Metoda RICE

RICE jest akronimem od słów: Rest, Ice, Compression i Elevation, czyli: odpoczynek, lód, kompresja, elewacja. Uzasadnienie stosowania zasady RICE jest bardzo praktyczne, ponieważ wszystkie 4 interwencje mają na celu zminimalizowanie krwawienia do miejsca urazu. Należy podkreślić, że nie ma badania klinicznego potwierdzającego skuteczność zasady RICE w leczeniu urazu tkanek miękkich, jednak istnieją naukowe dowody na efektywność działania poszczególnych składników tej metody.

Bezpośrednie wprowadzenie uszkodzonej kończyny w stan odpoczynku natychmiast po urazie pozwala zapobiec dalszemu cofaniu się rozerwanych fragmentów mięśnia oraz zmniejszyć wielkość krwiaka, a co za tym idzie, wielkość blizny tkanki łącznej.

Jeśli chodzi o stosowanie lodu, wykazano, że wczesne stosowanie krioterapii wiąże się ze znacznie mniejszym krwiakiem między rozerwanymi miofibrylami, mniejszym stanem zapalnym i nieco przyspieszoną wcześniejszą regeneracją.

Mimo że stosowanie kompresji, czyli mechanicznego ucisku tkanek po urazie, zmniejsza przepływ krwi międzykomórkowej do obszaru uszkodzenia, to nie jest pewne, czy rzeczywiście przyspiesza proces gojenia się uszkodzonego mięśnia szkieletowego. Niemniej jednak zgodnie z panującym przekonaniem, zaleca się stosowanie kombinacji lodu (krioterapii) i kompresji (bandaż) w cyklach trwających 15 do 20 minut, powtarzanych w odstępach 30 do 60 minut, ponieważ takie postępowanie wykazało obniżenie temperatury mięśnia o 3° do 7° C i zmniejszenie przepływu krwi międzykomórkowej o 50%.

Ostatni składnik zasady RICE – elewacja, czyli uniesienie uszkodzonej kończyny ponad poziom serca powoduje spadek ciśnienia hydrostatycznego i w rezultacie zmniejsza gromadzenie się płynu międzykomórkowego, co wynika z podstawowych zasad fizjologii.

Leczenie po fazie ostrej

Jeżeli faza ostra urazu przebiegła bez komplikacji, a regeneracja uszkodzonej kończyny wydaje się postępować pomyślnie, to zaleca się stopniowe wprowadzanie bardziej aktywnego leczenia uszkodzonego mięśnia, najlepiej we współpracy z fizjoterapeutą.

Pierwsza z form treningu wykonywanego z fizjoterapeutą to izometria. Pojęcie to oznacza skurcz mięśni, w którym długość, jak i napięcie mięśnia są stałe (np. plank). Ćwiczenia rozpoczyna się bez dodatkowego obciążenia, wyłącznie z obciążeniem własnego ciała. Jeżeli pacjent jest w stanie wykonać ćwiczenia prawidłowo technicznie, można je utrudnić, poprzez dodanie dodatkowego obciążenia.

Gdy pacjent jest w stanie bezboleśnie przejść przez trening izometryczny, wprowadza się ćwiczenia izotoniczne. Trening izotoniczny obejmuje ruchy, podczas których mięśnie skracają się i wydłużają. W fazie koncentrycznej przy stałym napięciu mięśnie kurczą się, a w fazie ekscentrycznej wydłużają.

Należy pamiętać, że wszelkie aktywności rehabilitacyjne powinny zawsze zaczynać się od odpowiedniego rozgrzania uszkodzonego mięśnia. Rozgrzane mięśnie absorbują więcej energii niż mięśnie nierozgrzane i mogą zatem lepiej wytrzymać obciążenia. Kiedy rozgrzewanie łączy się ze stretchingiem, elastyczność mięśnia poprawia się, co dodatkowo zwiększa zdolność zapobiegania ponownemu naderwaniu. Innym celem stretchingu jest rozciągnięcie dojrzewającej blizny (która utworzyła się w miejscu urazu) w fazie, gdy jest ona jeszcze plastyczna.

Aby powrócić do treningu sportowego, trzeba przejść cały proces rehabilitacji. Ostateczna decyzja, czy pacjent jest gotowy, zależy od możliwości rozciągnięcia uszkodzonego mięśnia w takim samym stopniu jak mięśnia zdrowego oraz braku bólu. Niemniej jednak początkowe etapy treningu sportowego powinny być prowadzone pod okiem fizjoterapeuty, bądź trenera personalnego.

---

Piśmiennictwo

1. Garrett WE. Muscle strain injuries. American Journal of Sports Medicine 1996; 24: S2–S8.
2. Huard J, Li Y & Fu FH. Muscle injuries and repair: current trends in research. Journal of Bone and Joint Surgery 2002; 84-A: 822–832.
3. Aspelin P, Ekberg O, Thorsson O et al. Ultrasound examination of soft tissue injury of the lower limb in athletes. American Journal of Sports Medicine 1992; 20: 601–603.
4. De Smet AA & Best TM. MR imaging of the distribution and location of acute hamstring injuries in athletes. American Journal of Roentgology 2000; 174: 393–399.
5. Slavotinek JP, Verrall GM & Fon GT. Hamstring injury in athletes: using MR imaging measurements to compare extent of muscle injury with amount of time lost from competition. American Journal of Roentgology 2002; 179: 1621–1628.
6. Järvinen, T. A. H., Järvinen, T. L. N., Kääriäinen, M., Kalimo, H., & Järvinen, M. (2005). Muscle Injuries. The American Journal of Sports Medicine, 33(5), 745–764.
7. Valle X, Alentorn-Geli E, Tol JL, i inni.  Muscle Injuries in Sports: A New Evidence-Informed and Expert Consensus-Based Classification with Clinical Application. Sports Med. 2017 Jul;47(7):1241-1253. doi: 10.1007/s40279-016-0647-1. PMID: 27878524.
8. Mueller-Wohlfahrt HW, Haensel L, Mithoefer K, i inni. Terminology and classification of muscle injuries in sport: the Munich consensus statement. British journal of sports medicine. 2013 Apr 1;47(6):342-50.