Wiele osób podejmujących regularną, wzmożona aktywność fizyczna przywiązuje dużą uwagę do tkanki mięśniowej. Steroidy anaboliczne to syntetyczna wersja testosteronu, hormonu androgenowego. Testosteron promuje syntezę białek i hamuje proteolizę w mięśniach, a jego wysokie stężenie we krwi jest uważane za pożądane, zwłaszcza u zawodników sportów siłowych i sylwetkowych.
Spis treści:
- Jaką rolę pełni testosteron w organizmie?
- Jaki jest wpływ wysiłku fizycznego na stężenie testosteronu we krwi?
- Jakie są konsekwencje stosowania testosteronu w sporcie?
Jaką rolę pełni testosteron w organizmie?
Testosteron (hormon androgenowy) jest syntetyzowany i wydzielany głównie w jądrach u mężczyzn, a u kobiet w jajnikach i korze nadnerczy. Stężenie testosteronu w surowicy zależy w dużym stopniu od płci i wieku. Wzrasta od dzieciństwa do dorosłości, a u dojrzałych mężczyzn jego stężenie jest ponad 10 razy wyższe niż u kobiet.
Stężenie testosteronu we krwi wykazuje dobową zmienność, podobnie jak kortyzol, choć w mniejszym stopniu. Najwyższe jego stężenie jest w godzinach porannych – ok. godziny 7 rano, a najniższe wieczorem – ok. godziny 20.
Testosteron działa na komórki różnych tkanek i narządów, takich jak: mięśnie szkieletowe, skóra, nerki, kości, ośrodkowy układ nerwowy, gruczoł krokowy czy tkanka tłuszczowa.
Dlatego też pełni wiele ważnych funkcji:
- warunkuje prawidłowy rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych męskich,
- bierze udział w powstawaniu nasienia (ale w dużych stężeniach hamuje spermatogenezę),
- zwiększa libido,
- zwiększa mineralizację kości,
- zwiększa siłę mięśni,
- zmniejsza zawartość tkanki tłuszczowej,
- zmniejsza stężenie cholesterolu LDL i triglicerydów, a zwiększa stężenie cholesterolu HDL,
- pobudza wytwarzanie erytropoetyny w nerkach,
- przyczynia się – przy określonych warunkach genetycznych – do utraty włosów (łysienie androgenne).
Sprawdź też: Trening siłowy i bieganie. Jak połączyć obie aktywności?
Jaki jest wpływ wysiłku fizycznego na stężenie testosteronu we krwi?
Krótkotrwały wysiłek fizyczny wytrzymałościowy oraz siłowy powoduje zwiększenie stężenia testosteronu oraz wrażliwości tkanek na działanie androgenów, co stymuluje wzrost masy i siły mięśniowej. Wzrost masy mięśniowej istotnie sprzyja redukcji tkanki tłuszczowej, co również promuje korzystny efekt hormonalny.
Wzrost stężenia testosteronu zależy od masy mięśniowej, intensywności ćwiczeń i całkowitej pracy, a także od wieku – jest mniejszy u mężczyzn w średnim i starszym wieku niż u młodszych. U kobiet, dzieci i młodzieży występuje niewielki wzrost lub brak zmian stężenia tego hormonu we krwi na skutek aktywności fizycznej.
Z drugiej strony długotrwały, intensywny wysiłek fizyczny wykazuje odwrotne działanie, prowadząc do zmniejszenia stężenia testosteronu oraz androgenów, a zwiększenia stężenia kortyzolu. U maratończyków w trakcie zawodów oraz w ciągu kilku tygodni po ich zakończeniu nadal obserwowane jest mniejsze stężenie testosteronu, a zwiększone kortyzolu.
Przeczytaj też: Jak się przygotować do maratonu? Czy da się przebiec maraton bez przygotowania?
Zazwyczaj stężenie testosteronu wraca do poziomu wyjściowego lub spada nieco poniżej w czasie ok. 30 minut od zakończenia treningu. Jeśli wysiłek wytrzymałościowy trwał dłużej niż godzinę, podwyższone stężenie testosteronu zaczyna się obniżać i możne spaść poniżej wartości wyjściowej po 3 godzinach od zakończenia ćwiczeń.
Podobnie jak w przypadku kortyzolu, spoczynkowe stężenie testosteronu u sportowców może się zmieniać zależnie od fazy rocznego programu treningowego. Podczas okresu treningowego o niskiej intensywności jest znacznie wyższe niż podczas bardziej wymagających treningów. Oznaczenie stężenia testosteronu we krwi jest przydatne w ocenie obciążenia treningowego i procesu regeneracji.
Testosteron – konsekwencje stosowania w sporcie
Większość środków farmakologicznych o potencjalnym działaniu ergogenicznym to substancje dopingujące, których stosowanie w sporcie jest zabronione. Naturalne androgeny i szeroka gama syntetycznych analogów zwanych steroidami anaboliczno-androgennymi (SAA) są najczęściej stosowanymi substancjami dopingującymi. Ich rozpowszechnienie jest spowodowane silnym działaniem na masę i siłę mięśni.
Głównymi przedstawicielami SAA są testosteron i inne substancje naturalnie występujące w organizmie człowieka, które mają budowę i działanie podobne do tego hormonu oraz ich syntetyczne odpowiedniki lub pochodne.
Ich korzystne działanie jako środków dopingujących polega przede wszystkim na pobudzaniu przez te związki biosyntezy białek (działanie anaboliczne) i hamowaniu ich rozpadu. Jednak działanie steroidów na tkankę mięśniową stanowi jedynie wąski wycinek ich wpływu na organizm. Suplementacja testosteronu i jego syntetycznych pochodnych jest bardzo niebezpieczna dla zdrowia. Powoduje jedynie krótkotrwałe zwiększenie masy mięśniowej, a poza tym ma szkodliwy wpływ na inne elementy układu ruchu – zwłaszcza ścięgna i więzadła – a także na inne narządy (Tab.).
Tabela. Powikłania stosowania testosteronu i innych steroidowych anabolików androgennych
Należy podkreślić, że sterydy anaboliczne uszkadzają bardzo ważne elementy układu ruchu, niezbędne do wykonywania wysiłku fizycznego i uprawiania sportu.
Stosowanie suplementacji testosteronu oraz jego pochodnych jest działaniem niepożądanym i bardzo szkodliwym dla zdrowia. Zaburza gospodarkę hormonalną, prowadząc od bardzo głębokich zmian. Wywołuje też zaburzenia psychiczne od stanów depresyjnych przez napady szału i agresywne zachowania, a także zaburza funkcjonowanie układu krążenia i naczyń krwionośnych, zwiększając ryzyko zawału serca i udaru mózgu.
Piśmiennictwo:
- Dengri C., Koriesh A., Babi M.A. i in. Testosterone supplementation and stroke in young adults: a review of the literaturę. Front Neurol, 2024, 15, 1422931
- Cięszczyk P. Fizjologia Wysiłku. Wyd. PZWL, 2024,
- Jegier A. (red.). Dozwolone i niedozwolone wspomaganie wysiłkowe zdolności człowieka. Wyd. PTMS, 2007
- Kraemer W.J., Ratamess N.A., Hymer W.C. i in. Growth Hormone(s), Testosterone, Insulin-Like Growth Factors, and Cortisol: Roles and Integration for Cellular Development and Growth With Exercise. Front Endocrinol , 2020, 11, 33
