Tkanka mięśni szkieletowych stanowi największą masę czynnych tkanek w organizmie człowieka — około 45% całkowitej masy ciała. Urazy mięśni należą do najczęstszych przyczyn ograniczeń fizycznych. Jeżeli chodzi o sportowców, szacuje się, że 30–50% wszystkich kontuzji sportowych dotyczy tkanek miękkich, a w dyscyplinach siłowych, takich jak podnoszenie ciężarów, odsetek ten może sięgać nawet 59%. Urazy mięśni występują jednak nie tylko u sportowców – pojawiają się również po prostu u osób aktywnych w codziennym życiu. Wynika to z szerokiego i zróżnicowanego mechanizmu ich powstawania: przeciążenia, upadku, uderzenia. Rodzaj urazu (łagodny, umiarkowany czy ciężki) determinuje zarówno sposób leczenia, jak i zakres zaleceń dotyczących aktywności fizycznej. Z niniejszego artykułu dowiesz się, jakie są objawy naciągnięcia, naderwania i zerwania mięśnia, jak poważny jest każdy z urazów oraz jakie badania diagnostyczne pozwalają dokładnie określić stopień uszkodzenia.

Spis treści:

1. Klasyfikacja urazów mięśni
   • Pięciostopniowa klasyfikacja urazów mięśni
2. Zerwany mięsień – kiedy dochodzi do urazu?
   • Zerwany mięsień – czynniki ryzyka
3. Które mięśnie są najbardziej narażone na zerwanie?
   • Urazy mięśni i ścięgien górnej części ciała
   • Urazy mięśni i ścięgien dolnej części ciała
4. Naderwany mięsień – częściowe uszkodzenie włókien
   • Objawy naderwanego mięśnia
5. Stopnie naderwania mięśni
6. Jak goją się mięśnie?
7. Czym jest naciągnięcie mięśnia?
8. Różnice między naciągnięciem, naderwaniem a zerwaniem mięśnia
9. Zakończenie

Klasyfikacja urazów mięśni

Tradycyjnie klasyfikacja uszkodzeń mięśni dzieliła je na:

• łagodne (I stopień) – naciągnięcie (ang. strain): włókna mięśniowe są nadmiernie rozciągnięte, ale nieprzerwane lub uszkodzonych jest tylko kilka z nich; 

• umiarkowane (II stopień) – naderwanie w różnym stopniu (ang. partial tear), część włókien mięśniowych (lub prawie wszystkie) uległy zerwaniu;

• ciężkie (III stopień) – zerwanie (ang. complete tear / rupture): wszystkie włókna mięśniowe w danym obszarze są przerwane. 

Wyróżniano również tzw. stopień zerowy, przy którym — mimo występowania u osoby dolegliwości — badania nie wykazywały żadnych zmian.

Pięciostopniowa klasyfikacja urazów mięśni

Aktualnie powszechną do postawienia diagnozy i prognozowania czasu leczenia jest klasyfikacja uszkodzeń mięśni Brytyjskiego Stowarzyszenia Lekkoatletycznego, w której wyróżnia się pięć stopni (od 0 do 4). Uwzględnia ona zarówno lokalizację uszkodzenia i zaburzenie funkcji mięśnia, jak i rozległość zmian. Każda z grup — od pierwszej do czwartej — dzieli się dodatkowo na podgrupy w zależności od lokalizacji.

• Stopień 0 — Najłagodniejszy stopień. Klinicznie objawia się jedynie bolesnością mięśni. Brak strukturalnych uszkodzeń w MRI.

• Stopień 1 — Niewielkie uszkodzenie (rozciągnięcie / mikronaderwanie). Ból pojawia się w trakcie lub po wysiłku.Zakres ruchu staje się bezbolesny po około 24 godzinach. W MRI:

1a – śródmięśniowy krwiak o średnicy do 10%;

1b – uszkodzenie ścięgna lub połączenia mięśniowo-ścięgnistego.

• Stopień 2 — Umiarkowane uszkodzenie (naderwanie / częściowe rozerwanie). Ból utrzymuje się ponad 24 godziny. Obserwuje się spadek siły mięśniowej. W MRI Rozległość uszkodzenia: 10–50% przekroju poprzecznego mięśnia.

2a – uszkodzenie sięgające od powięzi w głąb mięśnia;

2b – uszkodzenie mięśnia lub połączenia mięśniowo-ścięgnistego;

2c – uszkodzenie ścięgna.

• Stopień 3 — Znaczne naderwanie (poważne rozerwanie tkanki mięśniowej). Objawy naderwania: ostry, nagły ból, który utrzymuje się przy chodzeniu.Zakres ruchu zmniejsza się w ciągu kilku dni.W MRI: Zakres uszkodzenia: >50% przekroju mięśnia.

3a – uszkodzenie powierzchniowe;

3b – uszkodzenie mięśnia lub połączenia mięśniowo-ścięgnistego;

3c – uszkodzenie ścięgna.

• Stopień 4 — Całkowite zerwanie. Nagły, ostry ból i znaczne ograniczenie ruchomości.

4a – całkowite zerwanie mięśnia;

4b – całkowite zerwanie połączenia mięśniowo-ścięgnistego;

4c – całkowite zerwanie ścięgna (np. ścięgna Achillesa).

Więcej o objawach i przyczynach zerwania ścięgna Achillesa przeczytasz tu: Ból ścięgna Achillesa – przyczyny, najczęstsze urazy

Zerwany mięsień – kiedy dochodzi do urazu?

Zerwanie mięśnia to uraz, który najczęściej powstaje w wyniku jego nadmiernego rozciągnięcia pod wpływem obciążenia mięśni (np. przy podnoszeniu ciężarów), ewentualnie – gwałtownego skurczu (np. podczas upadku). Zerwanie mięśnia może nastąpić również w wyniku rany ciętej lub silnego uderzenia.

Zerwany mięsień – czynniki ryzyka

Zerwaniu mięśnia często sprzyja:

• zanik mięśni związany z wiekiem – u osób starszych do zerwania może dojść nawet bez dużej siły, ponieważ ścięgna słabną z wiekiem;
• zmiany w budowie mięśni spowodowane chorobami;
• patologiczne osłabienie mięśni wynikające z różnych zaburzeń lub braku aktywności.

Aby wyeliminować te czynniki ryzyka, warto wykonać badania krwi obejmujące m.in. poziom kinazy kreatynowej (CK), elektrolitów, witaminy D3. Wszystkie badania mogą być wykonane w Alab Laboratoria.

Zerwania mięśni często występują u osób, ćwiczących podnoszenie ciężarów, którzy trenują z maksymalnymi obciążeniami.

Ryzyko urazu znacząco wzrasta, jeśli nie poświęci się wystarczająco dużo czasu na rozgrzewkę i przygotowanie mięśni przed wysiłkiem fizycznym.

O znaczeniu rozgrzewki w prewencji urazów możesz przeczytać tu: Czy rozgrzewka jest niezbędnym elementem treningu?

Które mięśnie są najbardziej narażone na zerwanie?

Niektóre mięśnie są bardziej podatne na kontuzje niż inne. Najczęściej zerwaniu ulegają mięśnie uda. Dość często spotyka się również zerwanie mięśnia prostego brzucha, które może wystąpić podczas upadku do tyłu. Nieostrożny skok z rozbiegu może doprowadzić do zerwania mięśnia brzuchatego łydki.

Urazy mięśni i ścięgien górnej części ciała

Najczęstsze urazy mięśni i ścięgien (czyli końcowej części mięśnia łączącej go z kością) górnej części ciała:

– mięśnie piersiowe większe – największe mięśnie klatki piersiowej. Mięśnie te są zdolne do wielu różnych działań, takich jak zginanie ramion i zbliżanie ich do siebie. Mięśnie piersiowe umożliwiają np. wyciskanie pompek. Jeśli ten mięsień się rozerwie, pojawi się wyraźne wybrzuszenie, a także widoczne krwiaki;

– stożek rotatorów – zespół 4 mięśni które zaczynają się na łopatce i biegną do głowy kości ramiennej, oplatając ją dookoła. Do urazów najczęściej dochodzi przy sportach rzutowych;

– mięsień dwugłowy ramienia (biceps). Sama nazwa odnosi się do tego, że jest to „dwugłowy” mięsień ramienia – jedna głowa jest długa, druga krótka. Wąskie ścięgno –– długiej głowy bicepsa, sprawia, że jest to najłatwiejsza część do zerwania. Kiedy długa głowa bicepsa rozrywa się, to, co jest najbardziej zauważalne później, to dziwny wygląd – wybrzuszenie w górnej części ramienia, które sprawia, że wygląda, jakby należało do Popeye’a. Ten uraz jest nawet nazywany „deformacją Popeye’a”.

Urazy mięśni i ścięgien dolnej części ciała

Najczęstsze urazy mięśni i ścięgien dolnej części ciała:

– mięśni przedniej powierzchni uda. Wśród nich najczęstsze – to zerwanie lub naderwanie mięśnia czworogłowego uda lub dwugłowego uda, tzw. „Uraz piłkarza”;

– urazy mięśni i ścięgien dolnej części ciała – do urazu najczęściej dochodzi w wyniku nadmiernego rozciągnięcia lub nadmiernego skurczu mięśni podczas uderzenia piłki wewnętrzną stroną stopy;

– mięśni łydki – do urazu najczęściej dochodzi podczas wysokiego skoku lub podczas początkowej fazie sprintu, a szczególnie narażony jest mięsień brzuchaty łydki. Przykładem jest jednostka potocznie nazywana „łydka tenisisty” – naderwanie mięśnia brzuchatego łydki;

– ścięgna grupy kulszowo-goleniowej – są jedną z częściej uszkadzanych grup mięśni kończyn dolnych. Ścięgna hamstring znajdują się z tyłu uda i pomagają zginać kolano, jednocześnie rozciągając biodra. Naderwania ścięgien hamstring są często spowodowane nadmiernym rozciąganiem, szczególnie gdy kolano jest wyprostowane, a biodro zgięte z przodu. Zwykle zdarzają się podczas biegania – szczególnie gdy przednia noga się wychyla. Może się to również zdarzyć podczas wykonywania wykroków lub skakania. Obserwuje się ostry ból w tylnej części uda. Jeśli ten mięsień zostanie zerwany, utrata siły w nodze utrudnia chodzenie.

W przypadku zerwania mięśnia – uszkodzenie struktury mięśniowej jest wyraźnie widoczne w badaniach obrazowych. Pojawiają się rozległe krwiaki, często w pewnej odległości od miejsca pęknięcia. Ten rodzaj urazu wymaga intensywnej rehabilitacji i to przez długie okresy od 3 do 4 miesięcy. Pacjent może utrzymywać się z pewnym stopniem bólu przez wiele miesięcy po wystąpieniu i leczeniu zmiany. 

Naderwany mięsień – częściowe uszkodzenie włókien

Naderwanie mięśnia definiuje się jako strukturalne urazy włókien mięśniowych / wiązek mięśniowych prowadzące do utraty ciągłości i właściwości skurczowych.

Objawy naderwanego mięśnia

Naderwanie mięśnia objawia się:

• nagłym trzaskiem lub „kliknięciem” – przy silnym rozciągnięciu lub naderwaniu mięśni prawie zawsze pojawia się charakterystyczny odgłos, którego nie da się pomylić z niczym innym;
• ostrym bólem w miejscu urazu, przypominającym ukłucie igły lub kłujący ból;
• dyskomfortem i bólem przy dotyku (palpacji) – ból zwykle ma dobrze określoną lokalizację;
• pojawieniem się dużego krwiaka, jeśli doszło do uszkodzenia naczyń krwionośnych. Widoczność i wielkość krwiaka zależy od stopnia naderwania: przy niewielkim – może on być widoczny jedynie w badaniach obrazowych, przy średnim i znaczącym – może być już widoczny gołym okiem na skórze;
• obrzękiem – którego nasilenie zależy od miejsca urazu i stopnia naderwania;
• nasileniem bólu podczas rozciągania lub wysiłku fizycznego.

Stopnie naderwania mięśni

Stopień naderwania mięśni może być od niewielkiego (powyżej 5%) po znaczący, zbliżający się do zerwania (do 95%). Wpływa to na objawy, jakie odczuwamy, nasilenie bólu, rozległość krwiaku, wielkość obrzęku. Ocena stopnia naderwania wymaga natomiast badań obrazowych. 

Wyróżnia się:

• Niewielkie (łagodne) częściowe naderwanie mięśnia – uszkodzenie obejmujące mniej niż pojedynczy pęczek lub wiązkę włókien mięśniowych (zazwyczaj 5%- 10% struktury mięśnia).
  Może być wyczuwalny niewielki defekt w obrębie napiętego pasma mięśniowego.
• Umiarkowane częściowe naderwanie mięśnia – rozdarcie obejmujące obszar większy niż pojedynczy pęczek, czyli od około 10% do 50% przekroju poprzecznego mięśnia.
  Zazwyczaj wyczuwalny jest wyraźny defekt w budowie mięśnia oraz pojawia się krwiak i obrzęk.
• Znaczne (rozległe) naderwanie mięśnia – uszkodzenie obejmujące powyżej 50% włókien nawet do 95% (w praktyce klinicznej często określane jako prawie całkowite zerwanie).

W przypadku naciągnięcia, dolegliwości zwykle ustępują po kilku dniach lub tygodniach (w zależności od stopnia naderwania i lokalizacji urazu). Pomocne mogą okazać się zimne okłady. Należy wstrzymać się od obciążania do czasu wizyty lekarskiej.

Jak goją się mięśnie?

Podczas procesu gojenia, mięsień przechodzi przez trzy fazy: niszczenie, naprawę i przebudowę.

1. Pierwsza faza polega na rozerwaniu i martwicy miofibryli, a następnie na powstaniu krwiaka (dlatego krwiak może pojawić się po kilku dniach) i stanu zapalnego.
2. W drugiej fazie usuwana jest tkanka martwicza i powstają nowe miofibryle i bliznowata tkanka łączna, a także nowe naczynia i wzrost neuronów.
3. W końcowej fazie dojrzewają zregenerowane miofibryle, a tkanka bliznowata ulega reorganizacji, co prowadzi do odzyskania funkcji mięśni.

Niemniej jednak, biorąc pod uwagę, że stopień naderwania może być mniejszy albo większy (od łagodnego do zbliżonego do całkowitego zerwania), a samodzielne ustalenie powagi kontuzji nie jest możliwe, w każdym przypadku odczuwania bólu zalecana jest konsultacja u specjalisty. Przykładowo, naderwanie może przyczynić się do całkowitego zerwania. Stąd tak ważne jest zwrócenie się po pomoc specjalisty w celu postawienia właściwej diagnozy oraz uzyskanie zaleceń co do postępowania z urazem. 

Czym jest naciągnięcie mięśnia?

Naciągnięcie mięśnia jest urazem I stopnia. Jest to uraz tylko kilku włókien mięśniowych z niewielkim obrzękiem i dyskomfortem, któremu towarzyszy brak lub minimalna utrata siły i ograniczenie ruchu. Nie jest możliwe badanie pulsacyjne żadnego ubytku mięśniowego podczas skurczu mięśni. Chociaż ból nie powoduje znacznej niepełnosprawności funkcjonalnej, zalecana jest wizyta lekarska ze względu na wysokie ryzyko zwiększenia zakresu urazu. Naciągnięty mięsień jest podatny na naderwanie.

Mechanizm urazu i lokalizacje są podobne jak w przypadku naderwania czy zerwania mięśnia, jednak naciągnięcie powstaje zwykle bez gwałtownego uderzenia ani silnego bodźca mechanicznego. Charakterystyczne objawy to uczucie ciągnięcia, sztywności, czasem lekkiego drętwienia w obrębie uszkodzonego mięśnia.

Różnice między naciągnięciem, naderwaniem a zerwaniem mięśnia

Różnice między naciągnięciem, naderwaniem a zerwaniem mięśnia wynikają głównie z rozległości urazy i wynikającego stąd nasilenia objawów, gdyż mechanizm powstania i najczęstsze lokalizacje są podobne.

W przypadku naciągnięcia objawy – to głównie dyskomfort, powinny one szybko ustąpić (w ciągu kilku dni). W przypadku naderwania – ból jest bardziej nasilony, następuje ograniczenie siły i ruchomości, zależne od stopnia naderwania. Może być widoczny krwiak i obrzęk. W przypadku całkowitego zerwania charakterystyczny jest silny ból i rozległy krwiak, całkowita utrata funkcji mięśnia, obrzęk. Jednak biorąc pod uwagę, że odczucia są bardzo subiektywne (np. uczucie utraty funkcji może wynikać po prostu z obawy obciążenia) postawienie konkretnej diagnozy bezwzględnie wymaga konsultacji specjalisty.

Zakończenie

Naciągnięcie, naderwanie i zerwanie mięśni to częste urazy występujące zarówno u sportowców, jak i u osób niezwiązanych ze sportem. Dla naderwania i zerwania charakterystyczny jest „trzask” pojawiający się w momencie urazu. Zerwany mięsień również ma charakterystyczny wygląd – w miejscu uszkodzenia pojawia się wgłębienie lub brak napięcia, a w innym miejscu tworzy się wybrzuszenie – tzw. deformacja wynikająca z uszkodzenia włókien. W przypadku naderwania nie występuje pełna deformacja i zmiany są mniej widoczne. Są to cechy pozwalające przypuszczać, z jakim rodzajem urazu mamy do czynienia, jednak taka ocena jest subiektywna. Przykładowo – mięsień uszkodzony w 95% nie jest jeszcze całkowicie zerwany i klasyfikuje się go jako naderwany. Dlatego, aby postawić konkretną diagnozę i opracować właściwą strategię leczenia, niezbędne jest wykonanie testów funkcjonalnych i badań obrazowych. Decyzja o konieczności zabiegu chirurgicznego, czasie powrotu do zdrowia oraz planie rehabilitacji wymaga jednoznacznego zakwalifikowania rodzaju urazu.

Bibliografia:

1. SantAnna JPC, Pedrinelli A, Hernandez AJ, Fernandes TL. Uraz mięśni: patofizjologia, diagnoza i leczenie. Ksiądz Bras Ortop (São Paulo). 2022 stycznia 20; 57(1):1-13. DOI: 10.1055/S-0041-1731417. PMID: 35198103; PMCID: PMC8856841.

2. Noonan TJ, Garrett WE Jr. Muscle strain injury: diagnosis and treatment. J Am Acad Orthop Surg. 1999 Jul-Aug;7(4):262-9. doi: 10.5435/00124635-199907000-00006. PMID: 10434080.