Duszność po wysiłku fizycznym może wystąpić u pacjentów ze zdiagnozowaną astmą w trakcie samych ćwiczeń jak i po ich zakończeniu. Sytuacja ta może dotyczyć zarówno osób dorosłych jak i dzieci.  Z artykułu dowiesz się, czym jest astma wysiłkowa, jakie są jej przyczyny, sposób leczenia i jakie inne objawy mogą jej towarzyszyć. Podpowiadamy, jaka dyscyplina sportu jest odpowiednia w astmie oskrzelowej oraz o czym warto pamiętać przed treningiem. 

Spis treści:

1. Co to jest astma wysiłkowa? Charakterystyka 
   • Czy astma wysiłkowa to to samo, co bronchospazm powysiłkowy? 
   • Powysiłkowy skurcz oskrzeli – częstość występowania 
2. Astma wysiłkowa – objawy u dorosłych i dzieci 
3. Astma wysiłkowa – przyczyny powstawania 
   • Teoria osmotyczna 
   • Teoria naczyniowa 
4. Astma wysiłkowa – rozpoznanie 
5. Astma wysiłkowa – leczenie 
6. Astma wysiłkowa a sport – o czym pamiętać? 
   • Ryzyko EIB/EIA a dyscypliny sportowe 
7. Jak zapobiegać napadom astmy wysiłkowej? 

Co to jest astma wysiłkowa? Charakterystyka

Astmie oskrzelowej towarzyszy odwracalny skurcz oskrzeli, występujący zwykle po ćwiczeniach (lub w trakcie), i ustępuje samoistnie po 30-45 minutach. Głównym czynnikiem, który wywołuje astmę wysiłkową, jest aktywność fizyczna. 

Obok pojęcia astma wysiłkowa funkcjonuje też określenie: bronchospazm powysiłkowy.  

Ważne pojęcia:   EIB – bronchospazm powysiłkowy, ang. exercise-induced bronchospasm,  EIA – astma wysiłkowa, ang. exercise-induced asthma.

Czy astma wysiłkowa to to samo, co bronchospazm powysiłkowy?

Bronchospazm powysiłkowy (EIB) to inaczej powysiłkowy skurcz oskrzeli. Jest częstym zjawiskiem u osób zmagających się z astmą, ale nie tylko. Symptom ten występuje także w innych przewlekłych schorzeniach oskrzeli przebiegających z ich nadreaktywnością. W literaturze fachowej obie definicje są stosowane wymiennie.  

Powysiłkowy skurcz oskrzeli – częstość występowania

Jak często występuje powysiłkowy skurcz oskrzeli?   

Szacuje się, że dotyka on 50-80% pacjentów chorych na astmę oskrzelową, która nie jest właściwie kontrolowana przez odpowiednie leki. Dotyka on również do 20% pacjentów bez astmy.

Astma wysiłkowa – objawy u dorosłych i dzieci

Podstawowym objawem jest duszność powysiłkowa – wiąże się ze wzrostem oporu dróg oddechowych (na skutek ich skurczu), co zaburza obustronny przepływ powietrza – zarówno wdech, jak i wydech. 

Mogą wystąpić również inne objawy, takie jak:  

• kaszel i „uczucie zatykania”,  

• świszczący oddech,  

• wydłużony wydech,  

• uczucie ucisku w klatce piersiowej,  

• uczucie ciężaru w klatce piersiowej,  

• zła tolerancja wysiłku,  

• tachykardia.  

Czynniki sprzyjające wystąpieniu skurczu oskrzeli w astmie wysiłkowej to:  

• niska temperatura powietrza, 

• suchość powietrza. 

Astma wysiłkowa – przyczyny powstawania

Wysiłek fizyczny wiąże się ze wzrostem wentylacji minutowej i zwiększoną częstością oddechów. Do oskrzeli dostaje się dużo suchego i nieogrzanego powietrza w wyniku oddychania przez usta. Dodatkowo wysiłkowi fizycznemu towarzyszy zwiększona aktywność reaktywnych form tlenu.  

Do tej pory wytypowano następujące teorie wyjaśniające przyczyny powstawania astmy oskrzelowej:  

Teoria osmotyczna

Wzmożona wentylacja prowadzi do odwodnienia komórek oskrzeli, co wpływa na wzrost osmolarności śluzu i surfaktantu. Może to prowadzić do nasilonej produkcji mediatorów stanu zapalnego – leukotrientów i prostaglandyn, a także nasilonej degranulacji komórek tucznych uwalniających histaminę. 

Warto podkreślić, że histamina, niektóre prostaglandyny i leukotrienty to silne stymulatory skurczu mięśni gładkich w oskrzelach.  

Teoria naczyniowa

Chłodne powietrze, które dostaje się do płuc, powoduje skurcz naczyń krwionośnych w celu ograniczenia utraty ciepła. Po wysiłku ulegają one ponownemu rozszerzeniu, co wywołuje przekrwienie i obrzęk błony śluzowej. To z kolei może przyczynić się do wystąpienia skurczu mięśniówki gładkiej oskrzeli i zwężenia ich światła, a zatem zaburzeń wentylacji.  

Przypuszcza się, że istotny wpływ na wystąpienie bronchospazmu powysiłkowego ma również impulsacja aferentna z zakończeń nerwów czuciowych. Ulegają one pobudzeniu m.in. na skutek odwodnienia.

Astma wysiłkowa – rozpoznanie

Astma wysiłkowa jest obecna wtedy, gdy wysiłek fizyczny jest jedynym czynnikiem wywołującym napad astmatyczny.  

Podstawą do rozpoznania astmy wysiłkowej jest pozytywny wynik testu prowokacji wysiłkiem. 

Astma wysiłkowa – leczenie

W ramach leczenia wykorzystuje się różne grupy leków. Zależnie od wrażliwości pacjenta na leczenie są to leki rozszerzające oskrzela:  

• szybko działające beta-2-mimetyki (SABA – salbutamol, fenoterol – działają przez ok. 3-4 godziny)  

• długodziałający agoniści receptora beta-2 (LABA – salmeterol, formoterol – zapobiegają dusznościom do 12 godzin od podania). 

Formoterol jest jednym z leków, który może być stosowany do przerywania napadów astmy wysiłkowej, ponieważ ma szybki początek działania. 

Astma wysiłkowa a sport – o czym pamiętać?

W przypadku astmy wysiłkowej pacjent powinien pamiętać o:  

• leku rozszerzającym oskrzela przeznaczonym do przerwania napadu duszności, który stosuje się przed treningiem,  

• wykonaniu rozgrzewki,  

• dostosowaniu treningu do możliwości fizycznych, warunków atmosferycznych i ograniczeń związanych z dusznością powysiłkową. 

W przypadku treningu w niskiej temperaturze należy chronić górne drogi oddechowe i stosować maski ułatwiające ogrzanie powietrza. Zimno jest jednym z czynników, które może wyzwolić atak w astmie wysiłkowej. 

Ryzyko EIB/EIA a dyscypliny sportowe

Pacjenci powinni również pamiętać o wyborze dyscyplin sportowych o małym „potencjale astmogennym”, jeśli zmagają się z niekontrolowaną dusznością. 

Dyscypliny sportowe o różnym ryzyku powysiłkowego skurczu oskrzeli:  

• tenis, gimnastyka, boks, golf, sztuki walki, – niskie ryzyko; 

• piłka nożna, rugby, piłka ręczna, siatkówka, koszykówka, hokej na trawie, krykiet – średnie ryzyko;  

• lekkoatletyka (biegi długodystansowe 5-10 km, bieg na 3 km z przeszkodami, maraton, sporty wysokogórskie, kolarstwo, narciarstwo biegowe, hokej na lodzie, łyżwiarstwo) – wysokie ryzyko.  

Warto wiedzieć:   Ćwiczenia fizyczne w przypadku niekontrolowanej astmy mogą wywołać napady duszności. Jednak regularna aktywność z odpowiednią farmakoterapią pomaga złagodzić przebieg bronchospazmu wysiłkowego, poprawić czynność płuc, jakość życia i ograniczyć stany zapalne, również u pacjentów z astmą.

Jak zapobiegać napadom astmy wysiłkowej?

Istotną rolę zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu, pełni odpowiednia i wczesna diagnostyka. Należy też dążyć do wyeliminowania pierwotnej przyczyny EIB, a także ostrego i gwałtownego wzrostu wentylacji. Pomocne są specjalne maseczki ochronne z filtrami HEPA, które chronią przed zanieczyszczeniami i zimnem. 

Astma oskrzelowa jest kłopotliwa szczególnie dla aktywnych sportowo pacjentów. Gdy po raz pierwszy doświadczysz duszności po ćwiczeniach, zgłoś się do lekarza i wykonaj odpowiednie badania (np. spirometrię). Dzięki diagnozie odpowiednio przygotujesz się do ćwiczeń i zminimalizujesz ryzyko wystąpienia duszności. 

Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki

Piśmiennictwo

Jegier, A. Krawczyk, J. (2012) Wybrane Zagadnienia Medycyny sportowej. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.  

https://www.mp.pl/pacjent/astma/lista/91197,bronchospazm-wywolany-wysilkiem-czyli-astma-wysilkowa, dostęp 21/06/2024  

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.7, dostęp 21/06/2024  

https://www.journalsmededu.pl/index.php/alergoprofil/article/download/44/40

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557554

https://www.termedia.pl/Astma-wysilkowa-i-powysilkowy-skurcz-oskrzeli-8211-diagnostyka-i-leczenie,8,2048,1,0.html

https://www.atsjournals.org/doi/full/10.1164/rccm.201303-0437ST?role=tab

https://karger.com/res/article/89/6/505/290180/Asthma-Bronchiale-and-Exercise-Induced

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4653278