Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów na świecie. Pomimo istotnego postępu medycyny, przedwczesna umieralność z przyczyn kardiologicznych jest powodem 46% wszystkich zgonów w Polsce. Incydenty nagłej śmierci coraz częściej dotyczą również osób uprawiających sport zarówno zawodowo, jak i amatorsko. U ponad 80% sportowców powyżej 35. r.ż. przyczyną nagłego zgonu jest właśnie ostre niedokrwienie mięśnia sercowego, spowodowane bezobjawowo miażdżycą tętnic wieńcowych. Dlatego ważnym badaniem jest profil lipidowy. Dowiedz się o nim więcej.

Spis treści:

1. Profil lipidowy a czynniki ryzyka chorób układu krążenia
2. Profil lipidowy – jak ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe? 
3. Profil lipidowy na czczo czy nie?
4. Jak aktywność fizyczna wpływa na cholesterol u sportowców? 
5. W jakim celu wykonuje się oznaczenie profilu lipidowego u sportowców? 
6. Profil lipidowy – podsumowanie

Profil lipidowy a czynniki ryzyka chorób układu krążenia

Choroby układu krążenia mają w większości przypadków podłoże miażdżycowe. Do najczęstszych należą: 

• choroba niedokrwienna serca, 
• nadciśnienie tętnicze krwi, 
• udar mózgu, 
• niewydolność serca, 
• choroby tętnicy głównej i naczyń obwodowych. 

Zaburzenia lipidowe (dyslipidemie) są głównymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju powyższych chorób. Niekorzystne dla zdrowia jest podwyższone stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL, a obniżone stężenia frakcji HDL cholesterolu. 

Ryzyko wystąpienia ostrego incydentu sercowo-naczyniowego związanego ze sportem gwałtownie wzrasta z wiekiem osoby trenującej (powyżej 35 r.ż.). Negatywny wpływ na układ krążenia ma również palenie tytoniu, nadmierna zawartość tkanki tłuszczowej czy współistniejąca cukrzyca i inne zaburzenia gospodarki węglowodanowej.  

Powszechnie wiadomo, że regularna aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na profil lipidowy. Dlatego wydaje się, że sportowcy mają niskie ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.

Nieoczekiwanie, okazuje się, że w coraz większej ilości badań naukowych, obserwuje się częste występowanie dyslipidemii u zawodowych sportowców – nawet u 30-35% zawodników na poziomie olimpijskim. Może to być spowodowane m.in.:

• predyspozycjami genetycznymi,
• stosowaniem diety bogatotłuszczowej,
• częstą manipulacją w masie ciała.   

 Odpowiednia profilaktyka może spowodować znaczny spadek zachorowalności i zgonów z przyczyn kardiologicznych.

Dowiedz się więcej: Dieta młodego sportowca. Przykładowy jadłospis, zasady żywienia

Profil lipidowy – jak ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe? 

Podstawowym etapem we wszelkich działaniach profilaktycznych jest ocena ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego. W celu jego oceny zaleca się oznaczenie wskaźników lipidowych we krwi, takich jak: 

• TC – cholesterol całkowity, 
• LDL-C – cholesterol frakcji LDL, 
• HDL-C – cholesterol frakcji HDL, 
• TG – triglicerydy, 
• nie-HDL-C – (wartość wyliczana poprzez odjęcie od TC wartości stężeń HDL-C), 
• apolipoproteina B. 

Ocena wszystkich powyższych sześciu parametrów lipidowych składa się obecnie na pełny lipidogram, czyli tzw. profil lipidowy. Nowością jest pojawienie się siódmego parametru optymalnego lipidogramu – lipoproteiny (a) – którą powinno się oznaczyć przynajmniej raz w życiu.

W celach profilaktycznych, dla populacji ogólnej, zaleca się wykonanie oznaczenia lipidogramu co 5 lat po 20 r.ż. Badania należy wykonywać przynajmniej raz w roku u osób z rozpoznaną dyslipidemią. 

Profil lipidowy na czczo czy nie? 

W roku 2016 panel ekspertów Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS) i Europejskiej Federacji Chemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej (EFLM) opublikował zalecenia, iż próbki krwi pobierane w celu oznaczeniu stężenia cholesterolu nie muszą być pobierane na czczo.

Badania wskazują, że średnie stężenie cholesterolu całkowitego, HDL-C, LDL-C i nie-HDL-C zmienia się nieistotnie lub nie zmienia się w ogóle, niezależnie od czasu, jaki upłynął od spożycia posiłku. Ewentualne różnice obserwowano tylko w przypadku triglicerydów. Jeśli ich stężenie w próbce pobranej nie na czczo jest wyższe niż 440 mg/dl (powyżej 5 mmol/l), należy rozważyć powtórzenie oznaczenia na czczo.

W ALAB laboratoria badanie profilu lipidowego można wykonać bez konieczności bycia na czczo.  

Jak aktywność fizyczna wpływa na cholesterol u sportowców? 

Wysiłek fizyczny, szczególnie o charakterze wytrzymałościowym o małej lub umiarkowanej intensywności, wykonywany regularnie, ma pozytywny wpływ na zawartość lipidów we krwi – obniżając stężenie TG, a zwiększając HDL (tzw. dobrego cholesterolu).

W niewielkim stopniu może również obniżyć stężenie cholesterolu frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu) – kluczowego wskaźnika profilu lipidowego. Im większe jest zmniejszenie stężenia LDL-C, tym większa redukcja ryzyka sercowo-naczyniowego.  

Z drugiej strony w pewnych sytuacjach może dojść do niekorzystnych zmian w lipidogramie. Osoby, które podejmują aktywność fizyczną o dużej objętości i intensywności, a jednocześnie nie dbają wystarczająco o odpoczynek i regenerację, są narażone na pogorszenie metabolizmu lipidowego i w konsekwencji obniżenie stężenia HDL-C oraz podwyższenie LDL-C.

Również sportowcy uprawiający sporty, w których obowiązują kategorie wagowe (np. sporty walki, podnoszenie ciężarów, kajakarstwo) mogą mieć negatywne zmiany w profilu lipidowym. Częste wahania masy ciała zwiększają ryzyko rozwoju otyłości oraz chorób sercowo-naczyniowych.  

Po co oznacza się profil lipidowy u sportowców? 

Oznaczenie lipidogramu u osób aktywnych fizycznie ma na celu ocenę ryzyka chorób układu krążenia i wprowadzenie ewentualnego leczenia. Niezależnie od młodego wieku i poziomu wytrenowania, rozpoznanie dyslipidemii u sportowców ma kluczowe znaczenie dla wdrożenia wczesnych środków zapobiegawczych poprzez modyfikację stylu życia czy wprowadzenie farmakoterapii.

W przypadku osób, u których stwierdzono zaburzenia lipidowe, kolejne badania służą do monitorowania stanu zdrowia. Regularne badania należy wykonywać również u osób stosujących sterydy (steroidy anaboliczno-androgenne) w celu zwiększenia masy mięśniowej. Skutkiem ubocznym ich stosowania jest m.in. zwiększone ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych w młodym wieku.  

Przeczytaj też: Proteinogram – co to za badanie?

Profil lipidowy – podsumowanie 

Regularna aktywność fizyczna jest rekomendowana w celu profilaktyki chorób układu krążenia. Jednak intensywny wysiłek fizyczny u sportowców wyczynowych, jak i osób rekreacyjnie uprawiających sport może być również przyczyną powikłań zdrowotnych.

Dlatego oznaczanie lipidogramu pozwala na monitorowanie stanu zdrowia osób regularnie ćwiczących, w tym na poziomie olimpijskim, jak również pomaga ocenić efektywność programu treningowego w poprawie profilu lipidowego.

Jest to istotna kwestia z punktu widzenia bezpieczeństwa zdrowotnego, adaptacji wysiłkowych oraz poprawy wydolności sportowca.  

Piśmiennictwo: 

1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds), dostęp 4.10.2024 

2. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/statystyka-zgonow-i-umieralnosci-z-powodu-chorob-ukladu-krazenia,22,1.html, dostęp 4.10.2024  

3. Mach F., Baigent C., Catapano A.L, i in. Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowonaczyniowe (2019). Zeszyty Edukacyjne. Kardiologia Polska, 2020, 3 

4. Cięszczyk P. (red). Biochemia sportowa. Wyd. PZWL, 2023 

5. Gioia G.D, Buzzelli L., Maestrini V., i in. Long-Term Evaluation of Lipid Profile Changes in Olympic Athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab., 2024, 34(5):267-274 

6. Sosnowska B., Stępińska J., Mitkowski P., i in. Recommendations of the Experts of the Polish Cardiac Society (PCS) and the Polish Lipid Association (PoLA) on the diagnosis and management of elevated lipoprotein(a) levels. Arch Med. Sci., 2024, 20(1), 8-27