Anemia to stosunkowo częsty stan chorobowy, który może wystąpić w każdym wieku. Rozwija się, gdy dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny – białka znajdującego się w erytrocytach, które transportuje tlen. Nigdy nie należy tego problemu bagatelizować. Konieczne jest ustalenie przyczyny i rozpoczęcie leczenia pod okiem lekarza. Dowiedz się, jakie są objawy niedokrwistości i czy z anemią można uprawiać sport. 

Spis treści:

1. Co to jest anemia?
2. Jakie są objawy anemii?
3. Przyczyny anemii
4. Anemia a sport. Jak niedobór żelaza wpływa na aktywność fizyczną?
5. Czy z anemią można wykonywać intensywne ćwiczenia fizyczne?
   • Anemia a bieganie
   • Anemia a ćwiczenia na siłowni
6. Co to jest anemia sportowa?
7. Diagnozowanie anemii u osób uprawiających sport

Co to jest anemia?

Anemia (niedokrwistość) jest stanem, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny poniżej poziomu prawidłowego dla danej płci i wieku. W efekcie zdolność czerwonych krwinek do przenoszenia tlenu jest niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania tkanek i narządów. Przy niedokrwistości liczba erytrocytów może być zmniejszona, ale również prawidłowa. 

Niedokrwistość rozpoznaje się, gdy poziom hemoglobiny spada poniżej: 

• 13 g/dl u dorosłych mężczyzn, 
• 12 g/dl u dorosłych kobiet, 
• 11 g/dl u kobiet w ciąży, 
• 12 g/dl u osób po 65. roku życia. 

Anemia jest częstym problemem – szczególnie w krajach rozwijających się.

Jakie są objawy anemii?

Anemia uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Skutkiem anemii jest szereg objawów, których nigdy nie należy bagatelizować. Dlatego postępująca niedokrwistość stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. 

Główne objawy anemii to: 

• bóle i zawroty głowy, 
• pogorszenie tolerancji wysiłku, 
• osłabienie, 
• zaburzenia nastroju, 

• zaburzenia koncentracji i uwagi. 

Dodatkowo obecne są objawy anemii związane z jej przyczyną. Przy najczęściej występującej niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza są to m.in. spaczone łaknienie (pica), zmiany zapalne w jamie ustnej, pogorszenie kondycji włosów i paznokci, obniżenie odporności. Mogą wystąpić także objawy ze strony układu pokarmowego (brak apetytu, biegunki, nudności zaparcia), zaburzenia neurologiczne (m.in. parestezje, zaburzenia czucia), zmiany psychiczne, bladość powłok skórnych, przyspieszenie akcji serca. 

Przyczyny anemii

Główne przyczyny anemii to: 

• zaburzenia procesu produkcji czerwonych krwinek (np. z powodu niedoboru żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego, chorób przewlekłych, zaburzeń funkcjonowania szpiku kostnego), 
• ostra lub przewlekła utrata krwi, 
• zwiększony rozpad czerwonych krwinek na skutek wrodzonych lub nabytych czynników (np. defekty enzymatyczne, zakażenia). 

Najczęstszą przyczyną anemii jest niedobór żelaza. Sprzyjają mu: 

• niewystarczająca podaż tego pierwiastka wraz z pokarmem, 
• zaburzenia wchłaniania (m.in. przez choroby zapalne jelit, niektóre leki, celiakię), 
• przewlekła utrata krwi (m.in. obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego lub dróg moczowych). 

Niedobór żelaza, który może prowadzić do niedokrwistości, często obserwuje się u sportowców – głównie u osób, które wykonują obciążające treningi. Do przyczyn zalicza się zwiększone wydalanie żelaza z potem, kontuzje, stany zapalne i mikrokrwawienia. 

Anemia a sport. Jak niedobór żelaza wpływa na aktywność fizyczną?

Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest ono obecne w hemoglobinie, mioglobinie (białko biorące udział w magazynowaniu tlenu w mięśniach) i enzymach tkankowych. Uczestniczy m.in. w: 

• transporcie tlenu do tkanek i narządów, 
• regulacji układu nerwowego, 
• regulacji układu immunologicznego, 

• detoksykacji organizmu. 

Anemia spowodowana niedoborem żelaza u osób uprawiających sport może prowadzić do obniżenia sprawności fizycznej i wydolności organizmu, szybszego męczenia się i pogorszenia osiągów. Głównymi objawami niedokrwistości są zmniejszenie tolerancji wysiłku i ogólne osłabienie. Utrzymujący się stan pogarsza koncentrację, zmniejsza odporność na infekcje, a także przyczynia się do zaburzeń rytmu serca i zwiększa ryzyko depresji. 

Czy z anemią można wykonywać intensywne ćwiczenia fizyczne?

Intensywne ćwiczenia fizyczne są jednym z czynników ryzyka niedoboru żelaza, a tym samym anemii. Osoby, u których zdiagnozowano niedokrwistość, powinny zrezygnować z treningów o dużej intensywności. Jeżeli lekarz nie stwierdzi przeciwwskazań, można kontynuować ćwiczenia, ale aktywność powinna być lekka lub umiarkowana oraz dostosowana do możliwości organizmu.  

W przypadku anemii u sportowców konieczne jest rozpoczęcie leczenia pod okiem lekarza. Przy niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza polega ono na uzupełnieniu tego pierwiastka odpowiednimi preparatami w indywidualnie dopasowanej dawce. Osoby uprawiające sport powinny także regularnie wykonywać badania krwi oraz zwiększyć podaż żelaza w diecie – najlepiej wraz ze składnikami pokarmowymi, które sprzyjają jego wchłanianiu (witamina C). 

Anemia a bieganie

Anemia biegacza dotyczy szczególnie tych osób, które biegają długodystansowo. Kontynuowanie intensywnych treningów przy niedokrwistości nie jest zalecane ze względu na szybsze przemęczenie organizmu, zmniejszenie wydolności oraz ryzyko pogłębienia niedoboru żelaza. Należy zmodyfikować plan treningu tak, aby nie był zbyt obciążający. 

Anemia a ćwiczenia na siłowni

W przypadku ćwiczeń na siłowni przy anemii jest podobnie. Należy unikać zbyt intensywnych treningów. Nie powinny być one zbyt długie. Początkowo wskazane są krótkie sesje, które następnie można stopniowo wydłużać. Program ćwiczeń powinien obejmować przerwy między kolejnymi seriami, a także dni na regenerację organizmu. Trzeba pamiętać, że anemia może powodować szybsze uczucie zmęczenia i wyczerpania. Ich pojawienie się jest sygnałem do zakończenia treningu. 

Co to jest anemia sportowa?

„Anemia sportowa” dotyczy osób, które uprawiają sport regularnie. U sportowców obserwuje się niższe stężenie hemoglobiny i liczbę erytrocytów oraz spadek hematokrytu. Jest to spowodowane wzrostem objętości osocza, który następuje w ciągu kilku dni od intensywnego treningu. 

Diagnozowanie anemii u osób uprawiających sport

Anemia u sportowców może być rozpoznana w badaniach laboratoryjnych. Podstawowym testem jest morfologia krwi, w której oceniane są m.in. stężenie hemoglobiny, liczba i objętość czerwonych krwinek, hematokryt. Dodatkowo lekarz może zdecydować o rozszerzeniu diagnostyki w celu poznania przyczyny niedokrwistości – np. o badanie stężenia żelaza i ferrytyny. 

Sportowcy znajdują się w grupie ryzyka anemii. Stan ten może istotnie wpłynąć na treningi, powodując szybsze męczenie się, spadek wydolności organizmu i obniżenie sprawności fizycznej. Z tego powodu konieczne jest regularne wykonywanie badań krwi, a w razie potrzeby rozpoczęcie leczenia niedokrwistości. 

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Piśmiennictwo

1. I. Hus, A. Mastalerz-Migas, Algorytm różnicowania przyczyn niedokrwistości, Lekarz POZ, 1/2022, s. 12–17  

2. B. Pietrzak i in., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, t. 1, nr 3, s. 115–121 

3. E. Karakulska-Prystupiuk, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 2019, 1, s. 49–55 

4. MT Damian i in., Anemia in Sports: A Narrative Review, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8472039/ (dostęp 16.05.2024) 

5. M. Jarosz i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020