Aktywność fizyczna od najmłodszych lat jest kluczowym elementem rozwoju organizmu człowieka. Naturalna potrzeba ruchu dziecka z biegiem lat jest wygaszana przez konieczność przebywania w ławce szkolnej, przez godziny spędzone przy książce, komputerze czy instrumencie muzycznym. Tymczasem Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w odniesieniu młodzieży do lat 17 zaleca podejmowanie umiarkowanie intensywnej aktywności fizycznej trwającej co najmniej 60 minut każdego dnia (czyli 420 minut tygodniowo). Pod pojęciem tym mieszczą się:

• ćwiczenia aerobowe, czyli ćwiczenia tlenowe: jako większość z codziennej 60-minutowej porcji aktywności – angażują duże grupy mięśniowe, których regularna praca poprawia wydolność układu oddechowego i układu krążenia (pływanie, jazda na rowerze, taniec);
• ćwiczenia wzmacniające mięśnie: jako część 60-minutowej aktywności, co najmniej 3x w tygodniu – mięśnie pokonują większe obciążenia niż zazwyczaj (podciąganie na drążku, wspinanie na linie, przeciąganie liny, podnoszenie ciężarów czy praca z taśmami oporowymi).

Jakie badania sportowe dla dzieci warto wykonać?

Układ sercowo-płucny

Sporty, zwłaszcza wydolnościowe, wymagają sprawnego działania układu sercowo-płucnego. Zbyt mała ilość krwinek czerwonych, a co za tym idzie niewystarczająca ilość hemoglobiny – barwnika transportującego tlen z płuc do mózgu i pracujących mięśni – skutkuje pogorszeniem wydolności tlenowej. Do produkcji erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, niezbędne jest między innymi żelazo.

Niedobór żelaza dotyczy ½ zawodniczek i ¼ zawodników w wieku rozwojowym. Zapotrzebowanie na żelazo wynosi 8 mg/dobę u chłopców i dziewcząt przed okresem pokwitania, a podczas dojrzewania wynosi 15/dobę u kobiet i 11 mg/dobę u chłopców. Najważniejszym parametrem oceniającym gospodarkę żelazem jest ferrytyna, czyli białko posiadające zdolność wiązania i uwalniania żelaza. Hematokryt to stosunek objętości elementów krwinkowych do objętości pełnej krwi, wyrażony w procentach. Im ten stosunek jest wyższy, tym wyższa jest lepkość krwi, a pośrednio wskazuje on na nienależyte nawodnienie organizmu. Wszystkie te dane przedstawia nam pełna morfologia krwi.

Należy pamiętać, że dyscypliny różnią się między sobą pod względem wydatku energetycznego podczas zajęć. Należy zaspokoić zapotrzebowanie na składniki energetyczne ćwiczącej młodzieży w sposób zbilansowany. Nadmiar tych substratów energetycznych organizm przekształciłby bowiem w postaci tkankę zapasową, tj. tłuszcz podskórny, promując rozwój otyłości. Z uwagi na rozpowszechnienie zaburzeń metabolicznych, takich jak hipercholesterolemia, nieprawidłowa glikemia na czczo, czy nadmiar masy ciała warto monitorować poziom glukozy na czczo, stężenie hemoglobiny glikowanej oraz lipidogram. Prawidłowa zawartość tkanki tłuszczowej u młodzieży 13-18 lat to 17-30% u dziewcząt i 12-20% u chłopców. Nierzadko zaburzenia masy ciała dzieci i młodzieży idą w parze z zaburzeniami funkcji hormonów, dlatego warto oznaczać stężenia hormonów takich jak TSH, fT3, fT4 czy kortyzol.

Układ mięśniowo-szkieletowy

Oprócz układu sercowo-naczyniowego kluczową rolę w aktywności ruchowej odgrywa układ mięśniowo-szkieletowy. Istotą procesu treningowego jest uszkadzanie włókien komórek mięśniowych i zmuszanie ich do tworzenia nowych struktur, bardziej odpornych na obciążenia mechaniczne. Głównymi markerami oceny uszkodzeń komórek mięśniowych są uwalniane przez nie enzymy – aminotransferaza alaninowa (AlAT), kinaza kreatynowa (CK) i dehydrogenaza mleczanowa (LDH). Ich nieprawidłowo podwyższone stężenia mogą budzić podejrzenie przetrenowania.  

W prawidłowym tworzeniu struktur kostnych odpowiednio wytrzymałych na czynniki mechaniczne – wraz z wapniem i fosforem – uczestniczy witamina D. Jej niedobór występuje u większości dzieci w naszej szerokości geograficznej, częściej u otyłych. Dlatego większość młodych zawodników powinna suplementować przewlekle 600-1000 IU witaminy D. Wapń uczestniczy również w procesach krzepnięcia krwi oraz czynności skurczowej mięśni. W wieku 6-11 lat wystarczająco pokryte zapotrzebowanie na wapń ma 40% chłopców i 10% dziewcząt, z biegiem lat ten odsetek znacznie się zmniejsza i u nastolatków wynosi odpowiednio 30% i 10%.

Sprawność usuwania produktów przemiany materii

Do prawidłowej analizy funkcjonowania młodego aktywnego fizycznie organizmu należy również ocena sprawności usuwania produktów przemiany materii. Podstawowymi tego wykładnikami są: wskaźnik przesączania kłębuszkowego eGFR / kreatynina oraz badanie ogólne moczu z osadem. Z uwagi na to, że podczas większości zajęć dochodzi do utraty płynów głównie poprzez pot, należy monitorować stężenia elektrolitów takich jak sód i potas – zarówno ich niedobór, jak i nadmiar sodu i potasu są szkodliwe.

Choroby pasożytnicze u dzieci

Biorąc pod uwagę rozpowszechnienie zakażeń pasożytami przewodu pokarmowego – uważa się, że problem dotyczy około 10% ogółu populacji Polski. Tam, gdzie sport nie jest przez dziecko trenowany indywidualnie, warto rozważyć diagnostykę w kierunku infestacji pasożytami przewodu pokarmowego. Są to: badanie kału w kierunku pasożytów, antygen Giardia lamblia w kale, przeciwciała Ascaris lumbricoides (glista ludzka) czy owsiki w wymazie okołoodbytniczym. Również w przypadku sportów kontaktowych (zwłaszcza sportów walki) zalecane jest wykonywanie oznaczeń przeciwciał anty-HBS i przeciwciał anty-HCV.

Według raportu UNICEF odsetek dzieci w wieku 15 lat, które deklarują, że codziennie poświęcają przynajmniej godzinę na intensywne ćwiczenia fizyczne, w Polsce wynosi poniżej 20%. Stwórzmy warunki do rozwoju sportowego dla następnego pokolenia, w przeciwnym razie grozi nam epidemia przedwczesnej umieralności z powodu chorób układu krążenia – tych, którym można zapobiegać!