Ból kolana ogranicza mobilność i pogarsza jakość życia u około 25% dorosłych. Zespół pasma biodrowo-piszczelowego znane jest również jako kolano biegacza. Obok tzw. kolana skoczka i łokcia tenisisty, dokładniej opisanych w innych artykułach, jest jedną z wielu różnych przyczyn bocznego bólu kolana i dotyczy głównie sportowców. Z artykułu dowiesz się o przyczynach powstania tej jednostki chorobowej, czynnikach ryzyka oraz sposobach diagnostycznych i leczeniu.  

Spis treści:

1. Co to jest kolano biegacza?
2. Przyczyny kolana biegacza
   • Czynniki ryzyka
3. Kolano biegacza – jakie są jego objawy?
4. Kolano biegacza – diagnoza i leczenie
   • Leczenie kolana biegacza
   • Kolano biegacza – rokowania
5. Kolano biegacza – podsumowanie

Co to jest kolano biegacza?

Po raz pierwszy tę jednostkę chorobową zaobserwowano u rekrutów piechoty morskiej Stanów Zjednoczonych podczas ich szkolenia w 1975 r. Od tego czasu jest ona często diagnozowana u biegaczy długodystansowych, rowerzystów, narciarzy oraz zawodników hokeja, koszykówki i piłki nożnej.  

Może również występować u sportowców uprawiających tenis i podnoszenie ciężarów.  Kolano biegacza powstaje dlatego, że przy tego rodzaju aktywnościach następuje szybki i długotrwały ruch stawu kolanowego poprzez zgięcie i wyprost.  

Przyczyny kolana biegacza

Przyczyna powstania kolana biegacza jest kontrowersyjna, a doznanie tej jednostki chorobowej jest najprawdopodobniej wywołane kilkoma czynnikami jednocześnie. Pasmo biodrowo-piszczelowe działa jako prostownik kolana, gdy kolano jest zgięte poniżej 30 stopni, ale staje się zginaczem stawu kolanowego po przekroczeniu 30 stopni zgięcia.  

Prawdopodobne przyczyny kolana biegacza to nadmierne napięcie pasma biodrowo-piszczelowego, prowadzące do ucisku i zapalenia leżących pod nim tkanek.  

Częstość występowania waha się od 1,6% do 12% u biegaczy i innych sportowców wykonujących powtarzalne ruchy. Występuje nieco częściej u kobiet niż u mężczyzn i rzadko występuje w populacji nieaktywnej zawodowo.   

Czynniki ryzyka

Wśród czynników ryzyka kolana biegacza wyróżnić można m.in.: 

• bieganie po nachylonej powierzchni,  
• bieganie pod górę,  
• błędy w technice treningu i nagłe zmiany intensywności treningu.  

Dodatkowo należy uwzględnić czynniki anatomiczne, takie jak:

• mała szerokość miednicy,
• nadkłykcie bocznej kości udowej,
• wewnętrzny skręt kości piszczelowej,
• osłabienie odwodziciela stawu biodrowego,
• nadmierna pronacja stopy (rotacja stopy w stawie skokowym skierowana do wewnątrz, który to ruch pojawia się podczas przetaczania stopy z pięty na palce),
• zapalenie stawów.

Mogą one zwiększać napięcie pasma i utrwalić patologię.  

To może Cię zainteresować: Jak się przygotować do maratonu? Czy da się przebiec maraton bez przygotowania?

Kolano biegacza – jakie są jego objawy?

Kolano biegacza objawia się najczęściej ostrym lub palącym bocznym bólem kolana (zob. rysunek 1, gdzie „site of main” oznacza miejsce bólu, a „iliotibial band” – pasmo biodrowo-piszczelowe).   

Ból początkowo pojawi się po zakończeniu aktywności, ale może występować na początku aktywności, a nawet w spoczynku, w miarę postępu choroby. Co więcej, ból jest często silniejszy podczas biegania po nachylonej powierzchni. Wzniesienia lub dłuższe kroki mogą również nasilać objawy kolana biegacza.

Progresja choroby jest najczęstszym powikłaniem kolana biegacza. W miarę postępu choroby możesz odczuwać ból podczas wykonywania czynności, a nawet w spoczynku. Ponadto postęp choroby może prowadzić do zespołu rzepkowo-udowego.

Sprawdź też: Co oznaczają skurcze nóg (łydek, stóp) w trakcie lub po bieganiu?

Kolano biegacza – diagnoza i leczenie

Zespół pasma biodrowo-piszczelowego jest diagnozą kliniczną. Pierwszym krokiem jest badanie fizykalne stawu kolanowego. Wysięk w kolanie lub wiotkość więzadeł nie są częstymi objawami. Podczas dotyku kolana możesz odczuwać bóle, a lekarz może odczuwać trzeszczenie w zakresie ruchu.  

Specjalne testy, pozwalające na rozpoznanie kolana biegacza obejmują testy Noble i Ober. Aby wykonać test Noble’a, lekarz najpierw dotyka nadkłykcia bocznego kości udowej, a następnie prostuje kolano od 90 stopni zgięcia do 0 stopni wyprostu. Powtarzalny ból przy 30 stopniach wskazuje na opisywaną jednostkę chorobową.  

Z kolei test Obera polega na ułożeniu pacjenta w pozycji leżącej na boku z kolanami zgiętymi do 90°. Lekarz stoi za pacjentem, odwodzi i prostuje biodro, podpierając kolano. Za rozpoznaniem kolana biegacza wówczas przemawia ograniczenie i ból boczny kolana, podczas gdy lekarz uwodzi biodro w pozycji wyprostowanej.   

Obrazowanie radiograficzne stawu kolanowego jest przydatne w celu wykluczenia innych patologii, które mogą powodować ból boczny kolana, takich jak choroba zwyrodnieniowa stawów, złamanie lub nieprawidłowe ustawienie rzepki. Przy braku innych patologii na zwykłym zdjęciu rentgenowskim kolana pasmo będzie wyglądało normalnie.  

Rezonans magnetyczny (MRI) oraz USG są przydatne, jeśli rozpoznanie jest nadal niejasne na podstawie wywiadu i badania fizykalnego.    

Przydatne mogą okazać się również badania krwi. W ALAB sport dostępny jest Pakiet BIEGACZA x Wings for Life World Run, który zawiera badania pozwalające na analizę i monitorowanie kluczowych parametrów organizmu podczas tego rodzaju aktywności.

Wykonanie tych badań zachowawczo zwiększy szanse na uniknięcie wielu kontuzji. Natomiast wyniki badań laboratoryjnych, wykonanych już podczas leczenia, mogą dostarczyć informacji o jego jakości i postępach. Z kolei, wykonanie tych badań po zakończeniu leczenia jest przydatne pod kątem zapobiegnięcia nawrotom, co niestety jest dość częste w przypadku kolana biegacza.

Leczenie kolana biegacza

W przypadku kolana biegacza leczeniem pierwszego rzutu u zdecydowanej większości jest leczenie nieoperacyjne. Większość osób, dotkniętych chorobą, uzyska całkowite złagodzenie objawów i będzie w stanie powrócić do aktywności w ciągu 6 do 8 tygodni, pod warunkiem wyłącznego leczenia nieoperacyjnego.  

Kolano biegacza leczy się zwykle zachowawczo, łącząc odpoczynek, rozciąganie i trening siłowy, a także modyfikację techniki biegania (lub innych aktywności uprawianych przez pacjenta). 

Leczenie kolana biegacza powinno odbywać się pod kontrolą lekarza przez zespół specjalistów, w skład którego wchodzą fizjoterapeuci i trenerzy. Jak może wyglądać proces leczenia i rehabilitacji pod kontrolą specjalistów? Poniżej znajdziesz kilka praktycznych wskazówek: 

• należy powstrzymać się od czynności wywołujących ból do czasu ustąpienia bólu; 
• stopniowy powrót do aktywności pod kontrolą lekarza, fizjoterapeuty i/lub trenera. Ogólne zalecenia: można rozpocząć powrót do aktywności, gdy poczujesz brak bólu w zakresie aktywności i palpacji. Zalecany powrót do aktywności rozpoczyna się np. od tygodnia biegania w naprzemienne dni na płaskiej powierzchni. Kolejne tygodnie skup się na codziennym bieganiu w szybkim tempie i unikaniu biegania w dół. Po 3-4 tygodniach możesz stopniowo zwiększać dystans i częstotliwość. Wprowadzanie wzniesień i wypukłych powierzchni powinno odbywać się tylko w przypadku braku bólu i objawów na płaskiej powierzchni. Jeśli nastąpi nawrotu dolegliwości, będziesz musiał rozpocząć swoją aktywność od nowa;  
• fizjoterapia powinna głównie polegać na rozciąganiu pasma (np. rozciąganie 3 × 1 min) w celu zmniejszenia napięcia mięśniowego i wzmocnieniu odwodzenia. Ponadto w celu rozbicia zrostów stosuje się terapię manualną, taką jak rozluźnianie mięśniowo-powięziowe za pomocą wałka piankowego. Trwałych efektów można spodziewać się jedynie wtedy, gdy ćwiczenia rozciągające zostaną włączone do programu treningowego i regularnie powtarzane. Fizjoterapeuta powinien także skupić się na nauczaniu prawidłowej ergonomii i postawy podczas wykonywania czynności. Należy też poprawić biomechanikę związaną z uprawianym sportem;   
• krioterapia (terapia zimnem) może pomóc w przypadku ostrego bólu.  

Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego. Podobnie zastrzyki kortykosteroidów mogą mieć charakter terapeutyczny, a także diagnostyczny, zapewniając natychmiastową i długotrwałą ulgę w bólu.  

Modyfikacja obuwia (np. poprzez regularną zmianę butów, aby zapobiec nierównomiernemu zużyciu podeszw), orteza stopy i poprawa techniki ruchu specyficznego dla uprawianego sportu mogą w niektórych przypadkach pomóc w zapobieganiu nawrotom dolegliwości.  

Interwencja chirurgiczna jest stosowana tylko w przypadkach opornych na leczenie, pomimo leczenia nieoperacyjnego trwającego dłużej niż 6 miesięcy.   

Kolano biegacza – rokowania

U około 50% do 90% pacjentów poprawa nastąpi po 4 do 8 tygodniach leczenia nieoperacyjnego. Podobnie, wyniki wszystkich metod chirurgicznych są dobre. 

Należy pamiętać, że kolano biegacza może mieć zmienny przebieg i może nawrócić w dowolnym momencie leczenia lub powrotu do aktywności. W takich przypadkach nie należy zniechęcać się wybranymi metodami leczenia, lecz na bieżąco zgłaszać wszelkie dolegliwości lekarzowi oraz do zespołu specjalistów (fizjoterapeutów, trenerów).  

Zapoznanie się z zawartymi w tym artykule informacjami na temat kolana biegacza oraz lektura artykułów dotyczących innych jednostek chorobowych takich jak kolano skoczka czy łokieć tenisisty pomoże Ci lepiej zrozumieć, dlaczego konkretny uraz potencjalnie się pojawia i jak możesz skutecznie zarządzać swoim stanem zdrowia.

A pacjentom przypominamy, że szybkie zgłoszenie się do specjalisty, przestrzeganie planu leczenia i bieżące zgłaszanie objawów i postępów prowadzącemu lekarzowi i/lub fizjoterapeucie jest kluczem do sukcesu w pozbyciu się choroby. 

Kolano biegacza – podsumowanie

Zespół pasma biodrowo-piszczelowego często skutecznie leczy się metodą nieoperacyjną, chociaż czasami konieczna jest interwencja chirurgiczna. W leczeniu kolana biegacza i osiągnieciu optymalnych wyników kluczowa jest rola zespołu interdyscyplinarnego. W jego skład wchodzą lekarze, fizjoterapeuci, trenerzy i pielęgniarki z przeszkoleniem specjalistycznym, aby osiągnąć optymalne wyniki leczenia.  

Skuteczne leczenie jest możliwe jedynie dzięki podejściu interdyscyplinarnemu. Fizjoterapia jest niezbędna do wzmocnienia mięśni odwodzicieli, rozluźnienia napięcia pasma i nauczenia prawidłowej biomechaniki podczas aktywności.  

Trenerzy specjalizujący się w danej dyscyplinie sportowej muszą także posiadać wiedzę na temat zapobiegania lub minimalizowania czynności obarczonych wysokim ryzykiem rozwoju tego zespołu. Otwarta komunikacja między pacjentem, fizjoterapeutą i lekarzem prowadzącym jest niezbędna, aby zwiększyć szansę na ograniczenie postępu lub nawrotu choroby.

Piśmiennictwo

1. Hadeed A, Tapscott DC. Iliotibial Band Friction Syndrome. 2023 May 23. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 31194342. 
2. Miriam C. Friede, Gunnar Innerhofer, Christian Fink, Luis M. Alegre, Robert Csapo, Conservative treatment of iliotibial band syndrome in runners: Are we targeting the right goals?, Physical Therapy in Sport, Volume 54, 2022, Pages 44-52, ISSN 1466-853X, https://doi.org/10.1016/j.ptsp.2021.12.006  
3. Holmes JC, Pruitt AL, Whalen NJ. Iliotibial band syndrome in cyclists. Am J Sports Med. 1993 May-Jun;21(3):419-24. [PubMed]